Bij de radiopropaganda tijdens de Tweede Wereldoorlog moeten we een onderscheid maken tussen de Duitse propaganda en die van de geallieerden. De uitzendingen van de Belgische overheid komen hoofdzakelijk uit Londen en Leopoldstad. Van bij het begin van de Duitse inval in België richten de programma’s van het Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep (NIR) zich vooral op de directe actualiteit om de bevolking voortdurend op de hoogte te houden van de gebeurtenissen. Als de Duitse troepen naderen beslist het vast comité van het instituut om de voornaamste zender te vernietigen en om het personeel naar een clandestiene studio in Bosvoorde over te brengen. Dank zij een overeenkomst met de Franse overheid kunnen de activiteiten van het NIR voortgezet worden vanuit Rijsel, Parijs en Montpellier. Midden juni worden ze echter definitief stopgezet.
De Belgische uitzendingen worden op 28 september 1940 vanuit Londen hervat: het is het begin van Radio Belgique en Radio België onder de verantwoordelijkheid van Victor de Laveleye en Jan Moedwil. Het gaat hier strikt genomen eigenlijk niet om een echte Belgische radio, maar om zendtijd die de Belgen van de BBC krijgen in het kader van de Europese programma’s waarover de Engelsen de volledige controle behouden. Bijgevolg laat zich al vlug de nood aan een eigen instelling voelen. Toch moeten we nog tot 13 oktober 1942 wachten voor de Belgische Nationale Radio-Omroep (BNRO) officieel wordt opgericht. In het begin krijgt de nieuwe omroep zendtijd binnen het programmaschema van de BBC: 15 minuten per dag, afwisselend in het Frans en het Nederlands. Vanaf de maand mei neemt de zender in Leopoldstad in Belgisch Congo over. De dagelijkse uitzendingen van de Belgische vertegenwoordiging in New York (het Belgian Information Centre) onder leiding van Georges Theunis worden ook regelmatig verspreid. Voortaan wordt de Belgische bevolking via drie programma’s geïnformeerd: « Les Belges vous parlent de Londres », « Les Belges vous parlent du Congo » et « Les Belges vous parlent de New York ».. Vervolgens krijgt het zendstation van Leopoldstad internationale allure (‘België spreekt tot de wereld’). Het station zendt in negen talen uit naar alle continenten en is van wezenlijk belang om het moreel van de bevolking hoog te houden.
De Duitsers maken natuurlijk ook propaganda in het bezette België. Vanaf 28 mei 1940 eisen ze de gebouwen van het NIR op. Omdat de technische installaties vernield werden, moet de bezetter de hele oorlog lang met mobiele zenders werken. Op 31 juli worden Radio Bruxelles en Zender Brussel officieel opgericht door een besluit van de Militärverwaltung. Voor hun werking doen deze twee zenders een beroep op ongeveer 500 Belgische burgers, voornamelijk voormalige personeelsleden van het NIR. De propaganda hangt in eerste instantie af van het militair bestuur, maar wordt ook vanuit Berlijn door Goebbels gecontroleerd.
Bij de bevrijding worden de collaborerende medewerkers (de ‘verkochte stemmen’) opgespoord. De krijgsraden oordelen over 79 beschuldigden en spreken 13 terdoodveroordelingen uit. Op administratief vlak worden zuiveringscommissies belast met de evaluatie van de burgerzin van het personeel van het NIR tijdens de bezetting. Meer dan 500 journalisten, omroepers, musici, acteurs, technici en stenotypistes moeten zich verantwoorden. Een vijfde wordt definitief uitgesloten. Verschillende anderen krijgen een blaam of worden tijdelijk geschorst. Honderden artiesten krijgen het etiket ‘niet voor uitzending geschikt’ en hun platen belanden bij het afval. De strengheid van deze repressie bewijst dat men de kracht van het medium radio in het massatijdperk erkent: de radio was een ‘oorlogswapen’. In de handen van de zuiveren wordt hij een ‘vredeswapen’.
Dujardin, Jean. “Belgique.” Edited by Hélène Eck. La Guerre Des Ondes : Histoire Des Radios de Langue Française Pendant La Deuxième Guerre Mondiale. Paris: Armand Colin, 1985.
Rase, Céline. Des Ondes Impures à l’épuration Des Ondes. Contribution à l’histoire de La Radio, Des Collaborations et Des Répressions En Belgique (1939-1950). Namur: Presses universitaires de Namur, 2017.
Rase, Céline. “« Radio Bruxelles Au Pilori ». Des Ondes Impures à l’épuration Des Ondes. Contribution à l’histoire de La Radio, Des Collaborations et Des Répressions En Belgique (1939-1950).” Ph.D. Thesis, Université de Namur, 2016.
