De Koningskwestie (1940-1951) was een politiek conflict over de positie van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog en zijn terugkeer uit ballingschap na de oorlog.
Het twistpunt waarmee het conflict begint, is de beslissing van Leopold III om na de Duitse verovering (28 mei 1940) bij zijn volk te blijven in België. Anders dan vele andere vorsten zou hij de regering niet volgen naar het buitenland. De regering en het parlement, verzameld te Limoges, veroordelen deze beslissing en sparen geen verwijten. Vooral in Frankrijk wordt Leopold gehekeld en zelfs als verrader bestempeld.
Leopold, ondertussen krijgsgevangene te Laken, is beledigd door de uitspraken te Limoges. Hij weigert gedurende de oorlog om toenadering te zoeken tot de regering, ondertussen gevestigd te Londen. Andere gebeurtenissen plaatsen Leopold in een nog slechter daglicht. Zo is er ook de ontmoeting tussen Leopold en Hitler te Berchtesgaden eind 1940. Bovendien hertrouwt Leopold in 1941 met Lilian Baels, iets dat vooral bij de conservatieve bevolking in slechte aarde valt. Leopold blijft overigens vasthouden aan de neutraliteit van België en weigert de internationale verbintenissen van de regering te erkennen
Leopold, weggevoerd naar Duitsland midden 1944, wordt ook na de Duitse nederlaag verhinderd om terug te keren naar België. Zijn houding gedurende de oorlog, Leopolds nefaste afscheidsbrief uit 1944, beter gekend als het Politiek Testament en strubbelingen binnen de regering vertragen de terugkeer voor onbepaalde duur. In tussentijd wordt Leopolds broer, prins Karel, aangesteld als regent.
In de daaropvolgende jaren profileren zich in combinatie met een strijd in de pers en literatuur twee kampen: de Leopoldisten en anti-Leopoldisten. Op 12 maart 1950 vindt uiteindelijk een niet-bindende volksraadpleging plaats die twee breuklijnen blootlegt en de communautaire tegenstelling versterkt. Wallonië, gekenmerkt door een sterke socialistische aanwezigheid, is voornamelijk gekant tegen de terugkeer van Leopold (58 procent), terwijl een overwegend christelijk Vlaanderen de terugkeer genegen is (72 procent). Leopold kan met een globale 57 procent aldus terugkeren, maar zijn positie blijkt onhoudbaar door gewelddadigheden zoals de fusillade van Grâce-Berleur. Een maand na zijn terugkeer kondigt Leopold zijn troonsafstand aan ten voordele van zijn zoon Boudewijn die een jaar later officieel wordt gekroond.
Stengers, Jean. Léopold III et Le Gouvernement: Les Deux Politiques Belges de 1940. Document Duculot. Gembloux: Duculot, 1980.
Velaers, Jan, and Herman Van Goethem. Leopold III : De Koning, Het Land, de Oorlog. Tielt: Lannoo, 1994.
Van den Wijngaert, Mark, and Vincent Dujardin. België Zonder Koning: 1940-1950: De 10 Jaar Dat België Geen Koning Had. Tielt: Lannoo, 2006.
