Brouns Henri

“Plannen maken en rapporten typen (voor een geheime inlichtingendienst) volstonden niet voor het actievolle temperament van Brouns”, verklaarde een medestander uit het Onafhankelijkheidsfront over hem in zijn naoorlogs erkenningsdossier. Een rijkswachter die voor de bezetter de openbare orde moest handhaven, organiseerde in het geheim het verzet. Henri Brouns runde een “zeer goede” sectie van een inlichtingendienst, stichtte de lokale gewapende weerstand, verspreidde pamfletten, vlugschriften, clandestiene pers en schreef met zijn makkers een lokaal sluikblad op de typemachine van de rijkswacht.

Henri Brouns werd op 26 september 1907 geboren in de Limburgse gemeente Bocholt. Hij kwam terecht in Machelen, waar hij als onderofficier met zijn gezin inwoonde bij de rijkswachtbrigade. Voor het begin van de Tweede Wereldoorlog hadden hij en met zijn echtgenote Simonne Van de Velde drie kinderen.

Machelen is een kleine gemeente ten noorden van Brussel. Er was een grote bevolkingstoename tijdens het interbellum door de uitbouw van de industriezone Machelen-Haren-Vilvoorde. De gemeente verdubbelde haar aantal woningen en inwoners. Veel inwijkelingen, neo-Machelaars, gingen deel uitmaken van de verzetsgroepen tijdens de bezetting.

In de nacht van 17 op 18 mei 1940 trokken de eerste bezetters Machelen binnen. De oorlogsrealiteit in Machelen was een feit. De gemeente was omringd door strategisch belangrijke infrastructuur. De gemeente lag zowel aan de rand van Brussel als van Vilvoorde. Er was de belangrijke spoorverbinding Brussel-Antwerpen, een groot vormingsstation in Haren en de industriezone. En vooral: in het oosten lagen de vrij recente vliegvelden van Melsbroek en Evere, die werden gebruikt door de Luftwaffe.

Henri Brouns was een initiatiefnemer en trekker van het verzet. Hij deed aan clandestiene propaganda, inlichtingenwerk, steun aan ondergedokenen en hij organiseerde groepen voor gewapende weerstand en sabotage.

Het inlichtingennetwerk Luc-Marc was tegen het einde van de oorlog het uitgebreidste netwerk. Het verzamelde informatie die men probeerde door te spelen aan de Britten. Binnen dit netwerk richtte Pierre Demaeseneer (VN/H/0) in september 1942 sector VN/H op. Deze rijkswachtofficier rekruteerde in dezelfde maand Henri Brouns (alias VN/H/4 of Léon) als sectieverantwoordelijke voor het verwerven van algemene inlichtingen over Machelen, Vilvoorde en omstreken. Hij gebruikte zijn positie en toegang tot informatie als rijkswachter in de strijd tegen de nazi's. Zijn inlichtingen kregen een “zeer goede” beoordeling, terwijl de meeste sectieverantwoordelijken met “goed” of “goed genoeg” worden geëvalueerd. Hij werd aanzien als een “excellent agent”. In het Algemeen Rijksarchief kun je nog veel van zijn originele inlichtingsdocumenten inkijken. Zij handelen over troepenbewegingen, transporten, bezette fabrieken, enz.

De inlichtingen van deze sectie VN/H werden besproken met mede-verzetsmannen Camille François, de lokale voorzitter van de Kamer van Koophandel, en Henri Vanhaelen, gemeenteambtenaar. François had een belangrijk netwerk en veel kennis van de omliggende industrie. Het was bij Vanhaelen thuis dat de groep van Brouns vergaderde in een bijkamer van het salon, onder het mom van kaartspel.

De meeste activiteiten werden uitgevoerd onder het vaandel van de afdeling van het Onafhankelijkheidsfront die door Brouns werd opgericht in juli 1942. Hij was hiermee actief in Machelen, Diegem, Vilvoorde, Haren en Kampenhout. Via deze verzetsbeweging werden verschillende ondergrondse publicaties verspreid, zoals de illegale bladen Légion Noire, De Spion… Ze wilden via propaganda "de bevolking doen geloven dat de Duitsers nooit de oorlog konden winnen". Ze waren zich dus bewust van het idee dat de Tweede Wereldoorlog ook een ideologische oorlog was. We weten uit een verklaring van mede-verzetsman Henri Dammekens dat Brouns in december 1942 een anoniem opiniestuk aanleverde voor Legion Noire. Zo krijgen we een zicht op zijn radicale, compromisloze standpunten. In het stuk ondertekend met ‘Machelen’ verdedigt hij geweld en aanslagen tegen nazi’s en collaborateurs als noodzakelijke middelen, zelfs als dit tot vergelding tegen onschuldige burgers leidt. Dit pleidooi voor politiek geweld bewijst weliswaar nog niet dat hij er actief bij betrokken was.

Driekwart van de sluikpers in België werd in het Frans uitgegeven. Omdat een Nederlandstalig blad “beter wordt afgenomen in de Vlaamse gemeente”, drukten ze hun eigen blad Onafhankelijkheidsfront Machelen. Ze hingen ook vlugschriften op, verspreidden pamfletten en voerden kleine sabotageacties uit. Tegen de bevrijding telde de groep een honderdtal leden.

In de ochtend van 25 maart 1944 werden Henri Brouns en zijn compagnon Camille François gearresteerd tijdens razzia's van de Geheime Feldpolizei en de collaborerende rexistische Brigade Z. François werd eerst gearresteerd en collega’s van Brouns verklaarden achteraf dat hij hen verzekerde dat hij alle compromitterende documenten had laten verdwijnen. Hij “was er gerust in dat de Duitsers geen vermoeden zouden hebben en hij zou zijn werkzaamheden verder zetten”. Maar zijn woorden waren nog niet koud of twee leden van de Geheime Feldpolizei kwamen hem arresteren in de rijkswachtkazerne. Men vermoedde dat er verraad in het spel was, maar dat werd nooit bewezen.

Vanaf dan begon een lange lijdensweg. Brouns werd opgesloten in het Rex-huis aan het Rouppeplein in Brussel dat bekend stond om de mishandeling van gevangenen. Vandaar ging het naar de gevangenis van Sint-Gillis. Hij werd vervolgens in de nacht van 5 mei 1944 voor dwangarbeid naar het concentratiekamp Buchenwald gedeporteerd met het ‘konvooi van 8 mei’. Dit was één van de vier treinen die door de bezetter werden ingericht om overbevolking in de Belgische SS-gevangenissen aan te pakken. 957 politieke gevangenen waren drie dagen opeengepakt onderweg in goederenwagons. Men verplaatste Brouns naar de DORA-kampen Sangerhausen, Harzungen en de Boelcke-Kaserne. Daar gold Himmlers principe ‘vernietiging door arbeid’ en moest men werken aan de V-bommen. Uiteindelijk werd hij - om plaats te maken voor nieuwe ‘verse’ arbeidskrachten - overgebracht naar het concentratiekamp Bergen-Belsen met een transport van zieke, niet meer werkbekwame gevangenen. Hij arriveerde er op 13 maart en overleed waarschijnlijk tussen 13 en 16 maart 1945, een maand voor de bevrijding van het kamp op 15 april 1945.