De driekleurige omlijsting, de herhaalde oproepen tot eenheid, de lofzangen op het vaderland, de loftuitingen voor koning Leopold III, enzovoort. Het doel van deze brochure wordt duidelijk aangekondigd: het gaat over de verdediging en de rechtvaardiging van de beslissing om te capituleren, die door de koning op 28 mei 1940 is genomen. Het boek geeft de vaderlandslievende en koningsgezinde positie van zijn auteur weer: Saint-Yves of, in werkelijkheid, Paul Struye.
Op 10 mei 1940 wordt België aangevallen. De familie Struye (Paul, Suzanne en hun kinderen) woont in Brussel. In de stad is de sfeer bedrukt, met – zoals Paul het uitdrukt – “sirenes die het hart doen samentrekken”.
Eén vraag ligt op alle lippen: blijven of vluchten?
Paul is een invloedrijk man. Hij is advocaat bij het Hof van Cassatie, maar ook journalist bij La Libre Belgique. Een aantal van zijn bijdragen veroordeelt openlijk het nationaalsocialistische Duitsland. Zijn vrienden vrezen voor hem. Toch wil Paul niet vluchten. Hij meent dat hij zich steeds als een onafhankelijk journalist heeft gedragen en hij vindt uitwijken te gevaarlijk. Struye en zijn vrouw beslissen om in Brussel te blijven, “samen met onze vijf schatjes”.
Gedurende achttien dagen volgt Paul ongerust het verloop van de gevechten. Informatiebulletins, bomalarmen en ontploffingen maken nu deel uit van het dagelijkse familieleven. Op 28 mei 1940 kondigt de koning de overgave van het Belgische leger aan. Hij komt openlijk in conflict met de Belgische regering die deze beslissing afwijst. Wie heeft ongelijk? Wie heeft gelijk? De oordelen lopen uiteen. Paul aarzelt. Zijn zoon tracht hem te overtuigen: “Hij heeft er goed aan gedaan, papa, om te vermijden dat al deze soldaten zouden worden gedood.” Na beraad vindt hij dat Leopold III had moeten vertrekken maar dat het ontoelaatbaar is dat de regering de koning uitscheldt voor verrader.
Op vraag van het paleis stelt Paul in juni 1940 een brochure samen om de veldtocht te beschrijven en het beeld van de vorst te verdedigen. Uit voorzorg kiest hij voor het pseudoniem Saint-Yves. Zijn besluit laat geen plaats voor misverstand: de koning is “degene die meer dan ooit de hoogste verpersoonlijking blijft van een natie die een en onverdeelbaar, vrij en soeverein wenst te blijven”.
De mening van Paul Struye over de koning zal in de loop van het conflict evolueren en hij wordt kritischer voor de vorst, zeker na diens huwelijk in 1941.
“Tweede oorlogsdagboek in vijfentwintig jaar, dat is veel.” Paul Struye vat op 10 mei 1940 wat fatalistisch zijn oorlogsdagboek aan. Hij herhaalt de oefening die hij reeds volbracht aan het IJzerfront in 1914-1918.
In zijn dagboek brengt Paul allerhande zaken ter sprake: familie, werk, internationale toestand, enzovoort. Gedurende de hele bezettingsperiode vertrouwt hij het boek zijn persoonlijke bedenkingen toe. Het dagboek geeft het dagelijkse leven weer van een burgergezin tussen 1940 en 1945.
De voedselvoorziening is een geregeld weerkerend onderwerp. De levensmiddelen worden streng gerantsoeneerd. Als ze al niet ontbreken zijn de voedingswaren vaak van een bedroevende kwaliteit: “gebrande gerst, kastanjemeel met een zweem van carbolzuur, erwten in de plaats van aardappelen,…”. De familie Struye is vrij welgesteld en kan dus voedsel aanschaffen op de zwarte markt. Alles is er te verkrijgen, weliswaar voor een hoge prijs. Soms komt er verrassende etenswaar op tafel, zoals in oktober 1943, wanneer Suzanne een illegaal aangeschafte rog opdient.
Paul zet tijdens de bezetting zijn werk voort als advocaat bij het Hof van Cassatie. Dat onderwerp neemt een belangrijke plats in zijn dagboek in. Zo levert hij kritiek op de magistraten en hun houding van “de minste weerstand”. Wanneer het gerecht meermaals de stem verheft tegen de bezetter, toont Paul zijn vreugde. In december 1942 legt de magistratuur het werk neer uit protest tegen de oprichting van Groot-Antwerpen, een nieuwe stedelijke agglomeratie. Die door de bezetter opgelegde fusies van gemeenten zijn illegaal volgens de Belgische wetgeving van voor de oorlog. De advocaat juicht: “Men herbeleeft de roemrijke uren van de mensen in toga uit februari 1918.” Uiteindelijk binden de magistraten in onder bedreiging van deportatie door de Duitsers. Paul is ontgoocheld: “Dat is allemaal niet zo schitterend.”
Uit de woorden van Paul blijkt ook hoe een sombere en gewelddadige periode zich almaar verder aftekent. Aan het einde van de bezetting beschrijft hij bitter de actualiteit. Aanvallen tegen collaborateurs en strafexecuties van gevangenen door de bezetter volgen elkaar op. “Wie kon zich inbeelden dat het in ons vreedzame land ooit tot een dergelijke uitspatting van wreedheid zou komen?”
“Bij mijn correspondentie heb ik het eerste nummer van een clandestiene ‘Libre Belgique’ gevonden. Niet slecht.” Wanneer je de woorden leest die Paul op 22 augustus 1940 schrijft, is het moeilijk om je in te beelden dat hij aan de basis ligt van dit initiatief.
Paul is journalist bij La Libre Belgique sinds 1925. Bij het begin van de bezetting verzetten de Duitsers zich tegen een nieuwe uitgave van het dagblad. Dat is buiten Paul en Robert Logelain gerekend: die besluiten zich te verzetten en vanaf augustus 1940 een clandestiene uitgave te publiceren. Robert gebruikt als naam Peter Pan en Paul ondertekent met Scipio Africanus. Een kleine humoristische sneer: de krant geeft als redactieadres de Oberfeldkommandantur. La Libre Belgique van Peter Pan is vrij gematigd in zijn commentaren. Het doel is in de eerste plaats te informeren et de actualiteit te verduidelijken.
Tijdens de oorlog zijn de clandestiene kranten erg talrijk, met minstens 675 verschillende bladen. La Libre Belgique is een erg gewaardeerde naam: het verzet van de krant tijdens de Eerste Wereldoorlog verleent haar een grote naamsbekendheid. Maar de uitgave van Peter Pan onderscheidt zich door haar professionele karakter en haar ruimere verspreiding. Ze is ook een van de weinige (ongeveer twintig in totaal) die heel de bezetting doorgaat met publiceren.
Haar traject verloopt nochtans niet over rozen. Meermaals (in 1941 en 1942) worden redactieleden aangehouden door de Duitsers. Paul heeft geluk en ontsnapt aan vervolging.
Samen rond het radiotoestel luisteren Paul, Suzanne en de twee oudste kinderen (Jeanine en Pierre-Paul) naar de nieuwsberichten. Vervuld van een geest van verzet luisteren de Struyes wellicht eerder naar de uitzendingen van de BBC dan naar de Duitse propaganda op Radio Bruxelles. Dit burgergezin is wellicht een van de weinige dat naar de clandestiene zenders luistert.
Paul schenkt veel aandacht aan de actualiteit en aan de publieke opinie. Tijdens de hele bezetting schrijft hij clandestien rapporten over “de evolutie van de publieke opinie in België”. Ze zijn kwalitatief hoogstaand en behandelen de publieke opinie over verschillende kwesties: de bezetter, de afloop van het conflict, de autoriteiten (de koning, de secretarissen-generaal, de gerechtelijke macht, de collaboratiebewegingen, enzovoort).
Paul Struye is een bevoorrechte getuige die zich door zijn beroep (advocaat bij het Hof van Cassatie) en privésituatie (burgergezin dat beschouwd werd als een deel van ‘de elite’) in het centrum bevindt van een krachtig inlichtingennetwerk. Zijn verslagen worden gekopieerd en verdeeld door verschillende ondergrondse netwerken. Zij worden bovendien sterk gewaardeerd door de Belgische regering in Londen.
Voor de hedendaagse historicus zijn deze verslagen een bron van eerste orde, met inlichtingen over de bezetting en haar evolutie. Toch mag je niet uit het oog verliezen dat deze getuigenis een spiegel is van het milieu waarin Paul en zijn familie vertoefden.
Op 16 januari 1945 stuurt Paul Struye een exemplaar van de “Nieuwe commentaren van raadsheer Eudoxe” aan een vriend. Dat boek, dat na de oorlog wordt uitgegeven, gaat voort op clandestiene publicaties die hij in de vorm van brieven heeft geschreven tijdens de bezetting. Deze brieven ondervroegen de Belgische autoriteiten over hun plichten en de hun rol. In de brief van januari 1945 die het werk begeleidt, erkent Paul dat hij “niet geheel vreemd is aan deze clandestiene publicatie”. Hij is inderdaad de auteur.
In 1942 wordt een missive voor “de hoogste gerechtelijke instanties” gepubliceerd. De advocaat met het pseudoniem Eudoxe geeft aanbevelingen aan de magistraten en herinnert hen aan hun plichten: “ze mogen slechts een onophoudelijk protest laten klinken, smartelijk maar flink, tegen de eisen van de vijand, tegen het verscheuren van het land, tegen de dodelijke behandeling van zijn rechtmatige bestuur, van zijn economie en van zijn dappere, lijdende bevolking”.
Struye wordt op 20 maart 1947 minister van Justitie (PSC-CVP) en is in die hoedanigheid betrokken bij de politiek van zuivering tegenover de collaborateurs.
Net als zijn voorganger Albert Lilar is hij voorstander van een versoepeling van de straffen die door het auditoraat-generaal worden uitgesproken. Paul Struye is een uitgesproken tegenstander van de doodstraf. Zijn mandaat wordt gekenmerkt door een toename van het aantal gratieverleningen en door talloze strafverminderingen.
Hij krijgt kritiek van de linkerzijde, die deze politiek te zachtaardig vindt, maar hij wordt ook door de rechterzijde aangevallen omdat hij te strikt zou zijn. Hij krijgt de banbliksems van de publieke opinie over zich wanneer hij twee ter dood veroordeelde voormalige rexisten (Arthur Surin en François Boveroulle) gratie verleent. Tenslotte neemt Paul in november 1948 ontslag. Hij blijft wel in de politiek en zal gedurende vijftien jaar (1958-1973) voorzitter zijn van de Senaat.
Aerts, Koen. “Repressie Zonder Maat of einde?” De Juridische Reïntegratie van Collaborateurs in de Belgische Staat Na de Tweede Wereldoorlog. Gent: Academia Press, 2014
Stéphany, Pierre, and Jacques Franck. La Libre Belgique : Histoire D’un Journal Libre 1884-1996. Louvain-la-Neuve: Duculot, 1996.
Struye, Paul, and Guillaume Jacquemyns. La Belgique Sous L’occupation Allemande (1940-1944). Edited by José Gotovitch. Histoires Contemporaines. Bruxelles: Complexe CEGES, 2003
Struye, Paul, Pierre-Paul Struye, and Thierry Grosbois. Journal de Guerre, 1940-1945. Bruxelles : Editions racine, 2004.
Struye, Pierre-Paul, and Paul Struye. Les Struye : Histoire D’une Famille Belge Originaire de La Châtellenie d’Ypres, En West-Flandre, Du XIIIè Au XXè Siècle. Vol. 3. Bruxelles: Pierre-Paul Struye, 1999.
