621899
Instelling : CegeSoma
Collectie : Fond Joseph Rousseaux
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Corvée charbon (lignite) le 12/8/1944.
Oorlogsportretten

Rousseaux Joseph

Thema

Joseph Rousseaux is 18 jaar in 1940. Zijn leven wordt flink overhoop gegooid door de oorlog. in 1940 is hij CRAB, daarna wordt hij in 1942 gedeporteerd als gedwongen tewerkgestelde. Deze periode markeert hem voor de rest van zijn leven.

Auteur : Deschamps Hubert (Instelling : UCL)

In Gallargues-le-Montueux

Op 10 mei 1940 is de dan 18 jaar oude Joseph Rousseaux in het gezelschap van zijn familieleden: zijn moeder, zijn twee broers en zijn twee zussen. Al gauw vertrekt de familie Rousseaux naar Brugge om er hun vader te zoeken. Die is als wapenhandelaar bij Fabrique Nationale gemobiliseerd om in Brugge een wapenfabriek te ontmantelen.

Op 14 mei verneemt Joseph dat de regering de Belgen van 16 tot 35 jaar die niet gemobiliseerd zijn beveelt om naar verzamelplaatsen te trekken. Zij moeten er legerreserves vormen in het vooruitzicht van een lang en statisch conflict zoals in 1914-1918. Hij volgt de oproep op, net zoals 300.000 andere jongeren.

621880
Instelling : CegeSoma
Collectie : Fond Joseph Rousseaux
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Sur le point du depart août 1940
621881
Instelling : CegeSoma
Collectie : Fond Joseph Rousseaux
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : CRAB Grand-Gallargue jullet 1940, le Bureau: Lieutenant De Laever, Sergent Noé, Louis Saelen, Joe Rousseaux, Louis Fosté, Charles Begmans, Willy Van der Smissen.

De tocht is lang: per fiets naar Roeselare, Ieper en Rouen, daarna per trein naar Gallargues-le-Montueux, nabij Nîmes in Zuid-Frankrijk. Joseph komt er terecht in het XVe Rekruteringscentrum van het Belgische leger (CRAB), waar hij bijna drie maanden verblijft. Hij logeert er bij een particulier en werkt er in de meloenenoogst. Het onthaal is er erg warm. Ver van zijn familie smeedt de Antwerpenaar nauwe banden met zijn gastgezinnen. 

621879
Instelling : CegeSoma
Collectie : Fond Joseph Rousseaux
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Zonder originele legende

Jammer genoeg haalt de realiteit van de oorlog hem in: het Belgische en het Franse leger capituleren. Op 15 augustus kan hij terugkeren naar zijn geboortestad Antwerpen, waar de bezetting en haar werkelijkheid op hem wachten.

Weer in Antwerpen

Het leven gaat door 

Bij zijn terugkeer vindt Joseph Rousseaux België onder het Duitse juk weer. De familiewinkel met jachtwapens is gesloten, door de inbeslagname van de wapens door de Duitsers en zijn vader moet ander werk zoeken. Joseph keert evenwel terug naar school. In juni 1941 heeft de jonge man het diploma van industrieel tekenaar op zak en hij zoekt werk. Hij begint zijn loopbaan in een bedrijf onder Duitse controle: de Mercantile Marine Engineering & Graving. Hij komt er terecht in een werkplaats voor scheepsherstelling aan de haven van Antwerpen.

Het werk is hard, de weken duren lang (48 uren) maar het leven gaat voort. Joseph volgt avondcursussen mechanica. Hij gaat geregeld naar de bioscoop, volgt dansles en is leider bij de scouts. Maar verschillende dreigingen hangen de Antwerpenaars weldra boven het hoofd.

100666
Auteur : Otto Kropf
Instelling : CegeSoma
Collectie : Spronk
Auteursrecht : Spronk
Oorspronkelijke legende : Zonder originele legende

Een constante dreiging 

Ten eerste nemen de luchtbombardementen almaar toe. De Royal Air Force valt de Belgische industrie en infrastructuur aan om de Duitse oorlogsinspanning te verstoren. Op 5 april 1943 gebeurt het drama. De Amerikanen missen hun doel in Oude-God Mortsel, vlakbij Antwerpen. De officiële balans is erg zwaar: 936 doden en 1342 gewonden. Een vriend van Joseph ontsnapt ternauwernood.

Voorts is de Gestapo alom aanwezig. In oktober 1943 maakt Joseph op zijn werk een huiszoeking mee. De bergkastjes worden onderzocht en mannen opgepakt.

belvirmus_Joseph Rousseaux_avis de travail 4
Instelling : Familiearchief
Collectie : Familiearchief Rouseaux
Oorspronkelijke legende : Zonder originele legende

Meer en meer wordt de dreiging van een wegvoering naar het Reich reëel. In oktober 1942 wordt de verplichte tewerkstelling in Duitsland ingevoerd. De bezetter heeft arbeidskrachten nodig voor de oorlogsindustrie. België en de andere bezette landen vormen een voortreffelijk reservoir. In oktober 1943, na verschillende uitstellen, wordt het vertrek van Joseph onvermijdelijk. Op dinsdag 30 november neemt Joseph Rousseaux in het station van Schaarbeek om 11 uur de trein naar Duitsland en de fabrieken van AEG.

In het Sudetenland

Wanneer Joseph op 1 december 1943 in Berlijn aankomt, weet hij niets over zijn bestemming. Na een week zendt het bestuur van AEG hem naar het Sudetenland. Op 6 december komt Joseph aan in het kleine plaatsje Bensen. Onderweg maakt hij kennis met Peter Moyson, een Belg die voor dezelfde fabriek is opgeëist. Het is het begin van een lange vriendschap.

In Bensen acht Joseph zich bevoorrecht. De dagen duren lang maar hij waardeert zijn overste Carl Vogt die, volgens hem, de buitenlanders (Belgen, Italianen of Nederlanders) even goed behandelt als de Duitsers.

621912
Instelling : CegeSoma
Collectie : Fond Joseph Rousseaux
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Deux photos prises le 4/6/1944, par Herbert Ziegler. C'est à partir de cette date, lors d'une cueillette de muguets, dans les sous-bois que nous sommes devenus de grands amis. Cette amitié c'est éteinte le jour du décès de Herbert le 17/8/1998 (voir la relation de cette amitié dans mon texte)
621899
Instelling : CegeSoma
Collectie : Fond Joseph Rousseaux
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Corvée charbon (lignite) le 12/8/1944.

Ondanks de verschillende nationaliteiten worden de banden hechter. Joseph ontmoet Herbert Ziegler, een Oostenrijker met wie hij lang bevriend zal zijn. Mannen en vrouwen ontmoeten elkaar, waarbij men zich niets aantrekt van de Duitse verbodsbepalingen. Joseph raakt bevriend met Ilse, een jonge Duitse secretaresse van het studiebureau, die de vrouw van zijn vriend Herbert zal worden.

De weggevoerde arbeiders worden niet beschouwd als krijgsgevangenen en hebben dus vrije tijd. Zo kan Joseph naar de bioscoop, steden zoals Dresden bezoeken of op restaurant gaan.

Toch is de oorlog nooit ver weg. Door de vele Duitse nederlagen wordt het arbeidsritme opgetrokken tot 72 uur per week. Een transistor die in het geheim is gemaakt brengt het bericht van de landing in Normandië. Daarna komt de post, die wordt verdeeld door het Rode Kruis, niet meer door wegens de bevrijding van België. Joseph hoort ongerust dat de V1’s en V2’s die door de Duitsers worden gelanceerd op Antwerpen neerkomen. Op 5 december 1944 roep een verantwoordelijke hem in zijn kantoor. Joseph krijgt het bevel om de volgende dag Bensen te verlaten en naar Berlijn te reizen, precies een jaar na zijn aankomst.

De val van Berlijn

In Berlijn is de rust van Bensen ver te zoeken. Joseph wordt toegevoegd aan de AEG-fabriek van Reinickersdorf. Zijn dagen verlopen op het ritme van luchtalarmen en schaarste. Hij verblijft bij een Berlijnse familie, waarvan de moeder hem behandelt als haar zoon.

In het begin van februari voegt de koorts zich bij Josephs moeilijke leven van alledag. Op 23 februari 1945 wordt de fabriek geraakt door een bom. Joseph maakt van nabij de bombardementen, de chaos en de vernielingen mee.

belvirmus_Joseph Rousseaux_badge aeg 1
Instelling : Familiearchief
Collectie : Familiearchief Rouseaux
Oorspronkelijke legende : Zonder originele legende
belvirmus_joseph-rousseaux_plan-de-berlin.jpg
Instelling : Archives familiales
Auteursrecht : Famille Rousseau

Einde maart is Joseph nog steeds ziek. Hij heeft 40° koorts. Zijn toestand is kritiek. De dokter stelt een bronchitis vast maar hij heeft nauwelijks hoop: “U blijft 5 dagen in bed zonder op te staan – aan u om te beslissen: ofwel sterft u aan uw bronchitis ofwel door de bombardementen!” Gelukkig helpt zijn gastvrouw hem. Ze slaagt er in aspirine voor hem te vinden om zijn leed wat te verzachten.

Op 16 april staan de Sovjets aan de poorten van Berlijn. Bij de Anglo-Amerikaanse bombardementen voegen zich nu de Sovjet-Russische raketlanceerders. Algauw is er chaos. De fabriek is niet meer in dienst, maar dient als verzamelplaats voor de weggevoerde arbeiders. Het gevaar loert overal: een Italiaanse arbeider wordt neergeschoten door een sluipschutter wanneer hij door het venster kijkt. De fabriek sluit. De laatste levensmiddelen worden verdeeld onder de arbeiders die aan hun lot worden overgelaten.

Op 2 mei capituleert Berlijn. Op 7 mei verzamelen de Sovjets, die meester zijn van de stad, alle vreemdelingen in Berlijn voor een naderend vertrek. Joseph neemt zijn koffer en neemt afscheid van zijn gastvrouw die hem heeft verzorgd.

De terugkeer

Duitsland heeft zich overgegeven maar Joseph moet nog een maand wachten voor hij naar België kan weerkeren. De weggevoerde arbeiders vormen immers een ruilmiddel voor het Sovjet-Russische leger (10 westerlingen tegenover 15 Russen die in het westen werken).

Voor Joseph is het belangrijkste niet te worden aanzien als een Duitser, om niet te worden gevangen gezet door de Sovjets. Met wat voorhanden is vervaardigt Joseph een armband met de Belgische kleuren.

belvirmus_joseph-rousseaux_brasard-1.jpg
Instelling : Familiearchief
Auteursrecht : Familie Rousseaux
Webcaptie : Brassard fabriqué par Joseph Rousseau

Op 10 juni vindt de uitwisseling plaats. Hij wordt dan ondervraagd door de Amerikanen. U bent van Antwerpen? “Vraag: hoeveel belangrijke stations zijn er in Antwerpen? Antwoord: de Middenstatie, de Ooststatie en de Zuidstatie.  V: Hoe heet de laan tegenover het Centraal Station? A: de De Keyserlei. V: Welke zijn de twee belangrijkste voetbalploegen van Antwerpen? A: Beerschot en Antwerp. OK.” Joseph kan met de trein vertrekken naar België.

Op 14 juni, na achttien maanden ballingschap, keert Joseph terug naar België. Hij wordt door Belgische ambtenaren ondervraagd om er zeker van te zijn dat hij niet vrijwillig is vertrokken . Ondanks het verbod kan hij zijn ouders wat van zich laten horen, via een verpleegster van het Rode Kruis. Op 16 juni stapt Joseph eindelijk uit de trein in het station van Berchem-Antwerpen en hij kan weer naar huis.

Terug naar Duitsland

Ondanks de capitulatie is de oorlog voor Joseph nog niet ten einde. Als dienstplichtige van de lichting van 1921 begint hij zijn militaire dienst in september 1945. Na een basisopleiding wordt hij naar de Duits-Belgische grens gestuurd bij de Sectie voor de Kolenverdeling (SEKOVER). Joseph krijgt de opdracht de Duitse krijgsgevangenen te bewaken die zijn opgeëist voor de steenkoolmijnen; nadien moet hij in Duitsland in de steenkoolhavens van het Ruhrgebied (Ruhrort-Duisburg) de steenkooltreinen controleren. De Duitse steenkolen worden naar België getransporteerd om er de huizen te verwarmen en de industrie weer op te starten. In september 1946 eindigt de militaire dienst van Joseph. Hij kan eindelijk zijn normale leven opnemen. Hij was 18 jaar bij het begin van het conflict, nu is hij 25.

Herinneringen

Joseph Rousseaux heeft zijn leven voortgezet. Hij is in 1956 gehuwd, heeft twee kinderen gehad en ook vijf kleinkinderen. Zijn oorlogservaring heeft hem sterk getekend. Hij onderhoudt de banden uit die tijd: met zijn gastgezinnen in Gallargues-le-Montueux, dat hij geregeld zal weerzien in de zomer, op vakantie met zijn gezin; met Peter Moyson die steeds zijn vriend is gebleven; met Herbert Ziegler die peter is geworden van zijn dochter en zelfs met Carl Vogt, zijn overste in het Sudetenland.

Wanneer hij kon is Joseph teruggekeerd naar de plaatsen waar hij tijdens de oorlog heeft verbleven: Gallargues-le-Montueux, Berlijn (Reinickendorf) en Bensen (nu Benešov nad Ploucnicí). Sommigen plekken bestaan nog steeds, andere zijn verdwenen. Maar alle blijven vast geankerd in de herinnering van Joseph.

Bibliografie

Strobbe, Karel, Pieter Serrien, and Hans Boers. Van Onze Jongens Geen Nieuws : De Dwaaltocht van 300.000 Belgische Rekruten Aan Het Begin van de Tweede Wereldoorlog. Antwerpen: Manteau, 2015. 

Rousseaux, Joseph. Mémoire de guerre (Inédité)

Meer weten...

Deze pagina citeren
Rousseaux Joseph
Auteur : Deschamps Hubert (Instelling : UCL)
https://www.belgiumwwii.be/nl/oorlogsportretten/rousseaux-joseph.html