Zijn traject begint in Duitsland, in Remscheid. Zijn vader Francesco Berdondini heeft zijn geboorteland Italië verlaten om te trouwen met Paula Magdebourg. Uit het huwelijk worden drie kinderen geboren: Elise (1916), François (1917) en Renate (1920).
Francesco werkt als handarbeider in de bouwsector. In april 1924 verlaat hij Duitsland om in België te komen werken. Hij is een van de zowat 30.000 Italianen die tussen de oorlogen in België aankomen. Het land heeft immers een tekort aan handarbeiders en laat grote aantallen buitenlandse arbeiders overkomen voor de industrie en de mijnen. Vele Italianen slaan ook individueel de weg in naar België, zonder dat ze op voorhand een arbeidsvergunning hebben gekregen. Francesco waagt zijn kans. Hij wordt vlug opgenomen in de Belgische arbeidsmarkt want de noden zijn groot in de bouwsector.
François komt in België aan op zesjarige leeftijd. De familie vestigt zich in de gemeente Angleur. De jonge man voelt zich thuis in de streek van Luik. Aan de vooravond van de oorlog werkt hij als industrieel tekenaar en is hij verloofd met Hélène Grégoire die in Grivegnée woont. De oorlog gooit hun leven overhoop.
10 mei 1940. Duitse troepen trekken België binnen. François Berdondini grijpt zijn pen om de buitengewone gebeurtenissen op te tekenen die hij beleeft.
Doorheen zijn woorden leert men een angstaanjagend dagelijks leven kennen. Hoewel “aanvankelijk niemand wil vertrekken”, wordt de stap naar een vlucht weldra onvermijdelijk. Op 12 mei 1940 gaat François ’s ochtends zijn verloofde Hélène groeten, die met haar familie vertrekt “met onbekende bestemming”. Enkele uren later beslissen de Berdondini’s ook de stad te verlaten. Zoals duizenden Belgische burgers laten ze alles achter om te vluchten voor het Duitse gevaar.
Kort na het vertrek vernemen ze slecht nieuws: het merendeel van de bruggen waarover ze Luik kunnen verlaten is gesloten. Met tegenzin moeten ze naar huis weerkeren. François kiest er dan voor om alleen te vertrekken Voor de jonge man van 23 is zijn familie verlaten een verscheurende keuze, “de grootste en de lastigste beslissing van mijn leven”. Het afscheid is moeilijk: “Voor de eerste keer heb ik mijn vader zien huilen”.
Samen met zijn vriend Pierre begint François aan de uittocht, in de richting van Frankrijk. De weg is bezaaid met valstrikken en de dagmarsen duren erg lang: “We hebben gestapt, gestapt tot we ons niet meer recht kunnen houden”. Er is voortdurend gevaar, de angst is overal. Met een trein in de richting van Abbeville komen de twee Luikenaars midden in het slagveld terecht. “We zijn gaan liggen naast een heg en we horen de kogels om de oren fluiten. Op dat ogenblik heb ik schrik gehad”.
Wanneer ze tenslotte door het Duitse leger worden ingehaald, keren de twee vrienden terug naar Luik.
In maart 1942 moet François Berdondini opnieuw afscheid nemen van zijn verloofde Hélène. Met zijn Italiaanse nationaliteit wordt hij onder de wapens geroepen. Hij wordt ingelijfd bij het 56ste artillerieregiment in Rimini. Daar maakt hij kennis met het soldatenleven: de discipline, de lichaamsoefeningen, het voedsel enz.
François is geboren in Duitsland en woont sinds zijn 6e jaar in België. Hij kent Italië niet en spreekt geen Italiaans. Ver van zijn familie moet hij vertrouwd raken met een nieuw leven en nieuwe gewoonten. Hij wordt in België als een immigrant beschouwd, maar hij is ook vreemd aan dit land:
“In België bekeek men ons met een scheef oog omdat we Italianen waren en hier, in mijn vaderland, staan we in een kwaad blaadje omdat we uit het buitenland komen”.
François heeft heimwee en droomt vaak van Luik en zijn pleziertjes: de rijsttaart, de geur van gebakjes en wafels, het feest van de maand augustus enz.
“Ik zou graag een flink stuk rijsttaart eten”, “Het lijkt wel of ik hier de geur van gebakjes en wafels ruik. Ik lijk ook de muziek te horen van de kramen en van alles wat zich daar bevindt maar het is slechts iets dat me toeschijnt en ik moet nog een jaar wachten eer ik het in werkelijkheid hoor”.
Vanaf de eerste dag van zijn mobilisatie schrijft François brieven aan zijn verloofde Hélène. De geliefden moeten leren ver van elkaar te leven.
De lange-afstandsrelatie wordt zeker niet bevorderd door de traagheid van de posterijen. Voor François zijn de brieven een ongelooflijke steun. Wanneer hij de eerste brief van Hélène leest is de soldaat de gelukkigste van alle mannen: “Ik stond op het punt te huilen van vreugde toen ik de brief kreeg. Toen ik hem had gelezen, stonden de tranen in mijn ogen want alles herinnerde me aan Luik en aan wie ik lief had”.
François verwijt zijn verloofde vaak het gebrek aan nieuws: “Wat doe je? Vergeet je me? Ik hoop van niet. Want anders zal je een lastig kwartiertje meemaken wanneer ik terugkeer”. De soldaat is bang dat hij zijn geliefde zal verliezen. Zo is hij ongerust wanneer Hélène het heeft over haar uitstapjes naar de bioscoop of over de avondjes in Tilff: “Ik vind het goed dat je uitgaat zolang je oprecht blijft. Ben je al naar de bioscoop geweest sinds ik vertrokken ben en met wie?”
De Luikenaar heeft zoete dromen over de dag dat hij eindelijk zal kunnen weerkeren naar zijn land en Helena zal weerzien: “Het zal in elk geval de mooiste dag van mijn leven zijn, samen met die waarop we voor altijd zullen samenzijn.”
Vanaf december 1943 komen de brieven van François uit het kamp van Maagdenburg (Stalag XI A). François is er gevangene, samen met zijn regiment.
Wanneer de geallieerde troepen in juli 1943 landen op Italiaanse bodem waait er een vlaag van paniek over Rome. Ten gevolge van deze dreiging zet de Grote Fascistische Raad Mussolini af en zij beslist hem gevangen te zetten. Maarschalk Badoglio grijpt de macht en ondertekent een wapenstilstand met de geallieerden vanaf september. Als reactie schakelt Duitsland de Italiaanse troepen uit om de opmars van de geallieerden te stoppen en vele soldaten worden krijgsgevangen gemaakt.
François blijft in Maagdenburg tot het einde van de oorlog. Hij wordt tenslotte op 15 mei 1945 gerepatrieerd. Bij zijn terugkeer vindt hij Hélène weer. Eindelijk, na alle moeilijke momenten, huwen de twee geliefden op 23 oktober 1945. Ze krijgen twee kinderen: Nadine en Jacques.
Attal, Frédéric. Histoire de l’Italie de 1943 À Nos Jours. Histoires Contemporaines. Paris: Armand Colin, 2004.
Morelli, Anne. “L’immigration Italienne En Belgique Au XIX et XXe Siècles.” In Histoire Des Étrangers et de L’immigration En Belgique de La Préhistoire À Nos Jours. Bruxelles: Couleur livres, 2004
Fond François Berdondini, CegeSoma, AA2236.
