Het kleintje te midden van de groten, dat is Jeanne-Marie François – oftewel Ninette, zoals de rest van de familie haar noemt.
Ninette is de jongste van vijf broers en zussen: Marie-Thérèse (19), Camille (17), Suzanne (16), Raphaël (7) en Jeanne-Marie (5).
De familie François leidt een aangenaam en rustig leven in Bergen. Ninette’s kindertijd bestaat uit lachen en spelletjes. In de weekends trekt de familie vaak naar de Waux-Hall, een park niet ver van huis. Jean, Ninette’s vader, legt deze momenten van ontspanning vast, niet wetend dat het de laatste zorgeloze zondagen zullen zijn voor lang. Inderdaad, deze foto’s dateren van 5 mei 1940. Enkele dagen later wordt de zoete kindertijd van Ninette overhoop gehaald.
Kort na de Duitse invasie op 10 mei 1940 beslist de familie François om Bergen te verlaten. Jean herinnert zich nog de komst van de Duitse troepen in 1914 en hij vreest voor zijn familie.
Voor het eerst wordt de familie uit elkaar getrokken. Camille, de oudste zoon, gaat in op de oproep van de regering, die alle jongemannen ouder dan 16 vraagt om zich in Frankrijk te melden bij de rekruteringscentra van het Belgisch Leger.
Ninette, haar andere broer en twee zussen vertrekken samen met hun ouders te voet. Door haar kinderogen begrijpt Ninette de hachelijke toestand van haar familie nog niet. Onderweg blijft ze spelen met haar broer Raphaël. Op een dag, tijdens een bombardement, vindt het gezin François een schuilplaats in een kelder. De Fransen tonen zich erg gastvrij. Voor Ninette is het de eerste kennismaking met de wereld van de volwassenen: “Daar heb ik begrepen dat ik niet meer mocht spelen! Ik snapte wat het betekende, dat het oorlog was.”
Tenslotte worden de François in Nord-Pas-de-Calais ingehaald door de Duitsers en besluiten ze om terug te keren naar Bergen. Met de schrik op het lijf vatten ze de terugtocht aan. Geruchten doen immers de ronde dat hun straat is afgebrand. Wat zou er nog resten van hun huis?
In Bergen vindt Ninette de winkel van haar vader vernield terug, maar gelukkig is het huis onbeschadigd. Camille, haar oudste broer, keert ook al snel weer uit Frankrijk.
Voor de kinderen François betekent de terugkeer naar België ook dat ze weer naar school moeten. Het is een belangrijke stap in het leven van een kind: Ninette gaat naar het eerste leerjaar. Het is niet makkelijk om in oorlogstijd nar school te gaan. Verschillende keren moeten de leerlingen verhuizen want de schoolgebouwen van de Ursulinen, dicht bij het station, worden gebombardeerd. De foto van de klas van zuster Suzie wordt zelfs genomen te midden van de ruïnes van de gebouwen!
Ninette ziet ook dat haar ouders zich aanpassen aan de oorlogstoestand en aan de nieuwe reglementen van de bezetter. Haar vader, die voor de oorlog groothandelaar was, moet zijn werkzaamheden beperken. Thuis dienen heel wat monden gevoed. Jean brengt vaak een bezoek aan zijn familie op het platteland om enkele zaken te bemachtigen. Ninette krijgt soms de toestemming om met hem mee te gaan. Zij ziet die ondernemingen niet als een overlevingsstrategie voor het gezin, maar vooral als mooie uitstapjes.
Zoals alle kinderen schrijft Ninette op 6 december 1943 een brief aan Sinterklaas. Ze vraagt geen speelgoed, maar wel iets dat in haar ogen meer waarde heeft: de terugkeer van haar grote broer Camille, die is weggevoerd naar Duitsland. De onaangename realiteit dringt duidelijk door bij Ninette.
In 1942 is Camille 18 jaar oud. De Duitse verordening van oktober 1942 die de verplichte tewerkstelling organiseert en jonge mannen dwingt in om Duitsland te gaan werken, gaat ook hem aan. 26 jaar na zijn vader, die in 1914-1918 werd weggevoerd, is het nu de beurt aan de zoon om te vertrekken. Zoals talloze Belgen besluit ook Camille om zich te verbergen en werkweigeraar te worden.
Enkele dagen na de oproep ziet Ninette een Duitser en een rexist binnenkomen op zoek naar haar oudste broer. Ze doorzoeken het huis, maar zonder resultaat. Ninette staat doodsangsten uit. Later keren de Duitsers weer en dreigen ermee om de vader van Ninette mee te nemen in Camille’s plaats. De jonge man wil zijn vader niet laten vertrekken en komt uit zijn schuilplaats. Voor hij zich gaat melden bij de Feldkommandantur komt hij nog even naar huis om andere schoenen. Ninette ziet haar grote broer in tranen vertrekken naar een gevaarlijke en onbekende bestemming. De jongeman wordt naar een fabriek in Venusberg gestuurd.
Voor Ninette is het einde van de oorlog synoniem met bombardementen. Verschillende malen moet de familie ’s nachts het huis verlaten en haar toevlucht zoeken in de Waux-Hall. Het lawaai, de angst, de ontploffingen maken vanaf nu deel uit van het leven van alledag. Maar een nieuwtje brengt weer vreugde: de geallieerden zijn geland. In het geheim volgt de familie hun opmars via de radio.
In september 1944 bevrijden de Amerikanen Bergen. Ninette trekt met haar ouders naar de grote lanen om de bevrijders toe te juichen. Ze proeft er haar eerste kauwgum, gekregen van een soldaat. Maar de harten van de François delen niet in de vreugde. Er blijft een stoel leeg aan de gezinstafel: die van Camille, de oudste broer.
In het station komen vaak teruggekeerde gevangenen en gedeporteerden aan. Valentine, de moeder van Ninette, mist nooit een trein. Ze hoopt het gezicht te zien van haar zoon, over wie ze sinds de bevrijding geen nieuws meer heeft. Maanden gaan voorbij: nog steeds geen Camille. Op 23 mei 1945 is Ninette op school. Haar zus komt haar halen om naar huis te gaan: Camille is eindelijk terug!
De familie François kan rustig haar familieleven hernemen. Ninette is haast een jonge adolescente geworden. Haar kindertijd was niet gevuld met zorgeloosheid, maar met ontberingen en angst.
De Wever, Bruno, Martine Van Asch, and Rudi Van Doorslaer. Gekleurd Verleden: Familie in Oorlog. Tielt: Lannoo, 2010.
François,Camille. “Retour d ’exil". Journal intime. CegeSoma
