.jpg)
11 november 1940. Brussel is ongeveer zes maand bezet. Het verzet komt aarzelend op gang, al verschijnen er eind oktober 1940 al een veertigtal sluikbladen. Er zijn ook al enkele sabotages gepleegd en hier en daar werd uit protest het werk neergelegd. Nog meer dan voor 21 juli ligt de symboliek van 11 november erg gevoelig in het licht van de bezetting.
Terwijl 11 november al sinds 1922 een feestdag is, vraagt de bezetter aan het college van secretarissen-generaal om van die maandag een gewone werkdag te maken. Zo komt het dus de Belgische overheid toe die bijzonder onpopulaire maatregel op te leggen. Maar dat is buiten de diverse reacties van het publiek gerekend !
Zoals gewoonlijk vieren de ‘mannen van de wet’, magistraten en advocaten, deze dag als eersten. Op zaterdag 9 november defileren 400 advocaten van de balie van de hoofdstad volgens de traditie binnen het Justitiepaleis, waarna ze een bloemenkrans gaan neerleggen aan het monument ter nagedachtenis van hun tijdens de Eerste Wereldoorlog gesneuvelde confraters.
Op zondag 10 november, bij uitstek een vrije dag, ontstaat er een spontane optocht rond de Congreskolom. Vele Brusselaars tarten de bezetter en komen klimopkransen, boeketten of een paar bloemen brengen. Enkele groepen hebben zelfs niet geaarzeld om bloemenkransen versierd met linten in de nationale driekleur te komen neerleggen. De menigte bestaat uit gezinnen en de optocht verloopt de ganse dag in alle kalmte.
.jpg)
Maar alle ogen zijn natuurlijk gericht op 11 november zelf, al was het maar omdat de winkels, de scholen en de administratie open zijn. In verschillende steden van het land – naast Brussel, Antwerpen, Luik en Verviers – circuleren clandestiene pamfletten en oproepen. De betogingen blijven dus niet beperkt tot de hoofdstad zelf, al is de inzet daar door de grotere aanwezigheid van de bezetter en de symboliek van de Onbekende Soldaat ongetwijfeld belangrijker dan elders. Die dag verzamelt er zich een nog grotere menigte aan de Congreskolom. De oud-strijders schrikken er niet voor terug om hun eretekens ostentatief te dragen. Aan het graf van de Onbekende Soldaat maakt de stilte plaats voor vaderlandslievende slogans, maar ook voor vijandige leuzen aan de adres van de bezetter. Men zingt de Brabançonne en draagt pro-Britse insignes. De jeugd is nog het meest van al gemobiliseerd en dan vooral de kinderen van de soldaten. Het is duidelijk - en de zeldzame foto’s bewijzen het - dat de patriottische mobilisering vooral een zaak van de burgerij is.
De Brusselse politie treedt niet op. Maar de Feldgendarmerie verspreidt de massa en gaat over tot aanhoudingen. Al snel worden de eerste straffen uitgesproken. Sommigen worden tot meer dan vijf jaar dwangarbeid veroordeeld. Ook in Luik en Verviers vinden er arrestaties plaats. En daar blijft het niet bij. De ongeregeldheden hebben natuurlijk de woede van de bezetter opgewekt en die legt, weerom via het college van secretarissen-generaal, nieuwe maatregelen op voor 15 november. De secretarissen-generaal zien zich verplicht een oproep tot de bevolking te richten om Koningsdag “kalm en waardig” te vieren. De Belgische overheden moeten zich dreigend opstellen om nieuwe massamanifestaties te verhinderen.
Deze eerste 11 november van de oorlog is duidelijk een belangrijk moment in de bewustwording van de bevolking. Hij symboliseert de hoop op de overwinning en de wil om de gedragslijn van de vorige oorlog te volgen. De matheid van de zomer van 1940 verdwijnt beetje bij beetje. Het bewustzijn ontwaakt, zelfs al blijft het verzet nog erg minoritair. Maar voor de bezetter gaat het om een belangrijk signaal, net zoals de mobilisering op 21 juli 1915 bij de viering van de nationale feestdag tijdens de eerste bezetting. De symboliek van 21 juli is echter helemaal niet verbonden met de Duitse bezetter, wel met de verdediging van de nationale onafhankelijkheid. De symboliek van 11 november daarentegen is duidelijk verbonden met de Duitse nederlaag, iets waar het Derde Rijk dat dan nog op het toppunt van zijn macht verkeert, absoluut niet aan herinnerd wil worden Op 4 september 1944, als de Brusselaars eindelijk de bevrijding van hun stad kunnen vieren, komen ze samen op dezelfde ‘heilige plek’.
Gérard-Libois, Jules, et José Gotovitch. L’an 40 : La Belgique occupée. Bruxelles: CRISP, 1971.
Majerus, Benoît. Occupations et logiques policières : la police bruxelloise en 1914-1918 et 1940-1945. Bruxelles: Académie royale de Belgique, 2007.
