Het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog was vaak een familieaangelegenheid. Het gezin van Alfons Venckeleer (geboren op 13 mei 1892) was hiervan een typisch voorbeeld. Zij vervulden tijdens de bezetting een belangrijke rol voor het Onafhankelijkheidsfront (OF) in de Antwerpse gemeente Mortsel.
Zowel Alfons als zijn echtgenote Maria Goethals (geboren op 18 augustus 1892) kwamen uit een bescheiden Antwerps gezin. In 1923 breidde het echtpaar uit met een dochter, Antoinette, en twee jaar later kwam ook Fernand ter wereld. Tijdens de Duitse bezetting woonde het gezin in de Hendrik Kuijpersstraat te Mortsel. In 1941 werd Alfons bankbediende en in datzelfde jaar stelde hij zijn woonst open voor voortvluchtige verzetsleden. Het betrof voornamelijk leden van het Onafhankelijkheidsfront die actief waren in de clandestiene pers. Met deze geste van solidariteit raakte het gezin betrokken bij het verzet. Het huis in de Hendrik Kuijpersstraat groeide al snel uit tot een prominente werkplaats voor het Onafhankelijkheidsfront. Er werden teksten overgetypt op schrijfmachines, brieven geschreven en stencils gemaakt. Daarnaast kwamen er geregeld verzetsleden over de vloer om te vergaderen of om steunacties te organiseren.
Het gezin vormde een belangrijke schakel in de verspreiding van België Vrij, het sluikblad van het Onafhankelijkheidsfront. Het blad was in 1941 tot stand gekomen door een groep communisten onder leiding van de Antwerpenaar Willem (Wim) Luyten. De eerste nummers van België Vrij werden in de gemeente Hemiksem gedrukt en met behulp van de Venckeleers verder verdeeld in de provincie Antwerpen. Tussen 1941 en 1943 verschenen er ongeveer dertien nummers.
De nieuwe exemplaren van België Vrij werden telkens aan de familie gegeven, waarna alle gezinsleden hielpen met de “verpakking en verdeling” ervan. Bovendien zamelden de Venckeleers fondsen in om de kosten voor België Vrij te dekken. Ieder gezinslid had zijn/haar taak: Fernand, de 17-jarige zoon van het gezin, hield thuis het archief van de sluikkranten bij, terwijl Antoinette en Maria in stonden voor de verspreiding van de bladen. Zij lieten de verzetskranten vaak achter in “trams of drankgelegenheden”. De belangrijke bijdrage van het gezin in de clandestiene pers kan daarnaast ook worden afgeleid uit het feit dat zij de sluikkranten ontvingen van Wim Luyten, de Antwerpse groepsleider van het OF. Een naoorlogse getuigenis vermeldt bovendien dat de sluikbladen meestal rechtstreeks door de Venckeleers werden opgehaald bij de woning van Wim Luyten.
De risico’s die met deze clandestiene activiteit gepaard gingen waren niet te onderschatten. Zo maakten de geheime diensten van de bezetter voortdurend jacht op verzetsleden en was het gevaar voor verklikking alomtegenwoordig. Op 4 december 1942 was dit het geval bij de Venckeleers. Alle gezinsleden werden op die dag gearresteerd door de Duitse geheime dienst en gevangengezet in de Begijnenstraat te Antwerpen. Volgens enkele naoorlogse getuigenissen was dit het gevolg van verklikking. Wim Luyten en enkele redactieleden van België Vrij werden eveneens aangehouden. Door gebrek aan bewijs volgde op 10 juni 1943 echter de vrijlating van het gezin. Alfons verklaarde na de oorlog dat hun arrestatie het gevolg was van een infiltratie, waardoor talloze prominente leden van het OF in de gevangenis belandden.
Na de oorlog kregen alle gezinsleden erkenning met het statuut Politiek Gevangene en Gewapend Weerstander. De ouders werden daarnaast ook lid van de Nationale Unie der Sluikpers, een naoorlogse vzw. Antoinette stapte in het onderwijs en verhuisde uiteindelijk naar Wilrijk, waar ze met haar echtgenoot samenwoonde. Ondanks de belangrijke bijdrage van het gezin in de clandestiene pers zijn zij nauwelijks bekend in de naoorlogse herinnering aan het Mortselse verzet. Van een aandenken voor de Venckeleers in de publieke ruimte is evenmin sprake.
Gert De Prins, “Behoudt den moed, behoudt de hoop. De sluikpers in Antwerpen”, in: Tegendruk. Geheime pers tijdens de Tweede Wereldoorlog, Gent: AMSAB, 2004, p. 103-123.
José Gotovitch (red.), Guide de la presse clandestine de Belgique, Brussel: Centre de Recherches et d'Etudes historiques de la Seconde Guerre Mondiale, 1991, p. 10.
