Het Onafhankelijkheidsfront kwam begin 1942 tot stand en zou in 1943 en 1944 tientallen duizenden leden tellen, de verzetsbeweging dus met de talrijkste aanhang tijdens het grootste deel van de bezetting. Bij de bevrijding zou het echter een reus op lemen voeten blijken.
Het Onafhankelijkheidsfront/Front de l’indépendance (OF/FI) werd niet opgericht op 15 maart 1941 zoals zijn belangrijkste leider , de journalist Fernand Demany, na de oorlog schreef. In werkelijkheid gebeurde het in verschillende fasen. In mei 1941 publiceerde de Kommunistische partij van België een « Manifest aan het Vlaamse en Waalse volk voor de onafhankelijkheid van het land “. De aanval van nazi-Duitsland op de USSR op 22 juni 1941 had als gevolg dat de communisten nu gesprekspartners vonden. De nieuwe structuur kreeg aanvankelijk vorm als “Front wallon pour la libération du pays” dat in het eerste nummer van het Luikse sluikblad La Meuse in oktober 1941 officieel voorgesteld werd. Dat Waals front verenigde communisten, Waalse militanten, antifascistische intellectuelen en “anglofielen” en vormde het model voor het OF dat einde herfst 1941 – begin winter 1941-1942 in sommige regio’s tot stand kwam. Maar het duurde tot maart 1942 voor de beweging zich in heel het land organiseerde en overal de benaming “Onafhankelijkheidsfront” aannam om de nadruk te leggen op het nationale aspect van de strijd.
.jpg)
De aanvankelijke bedoeling van de communisten, die aan de oorsprong lagen van het OF en het de hele oorlog leidden, was een koepel te creëren die alle bestaande groepen zou verenigen om het verzet tegen de bezetter te stroomlijnen en om hem samen het land uit te krijgen. Maar dit stuitte op het wantrouwen van de clandestiene Socialistische partij en van de rechtse groepen die weigerden aan te sluiten bij een organisatie die door de communisten op poten was gezet. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de aansluitingen op individuele wijze gebeurden, naast uiteraard die van groepjes die op een of andere manier verbonden waren aan de KPB en kernen van vrijdenkers uit dikwijls liberale milieus. In het begin in 1942 had het voluntaristische discours van het OF dat uitgedragen werd via kleine sluikblaadjes en met vlugschriften en kalk- en plaktochten, verder dan degenen die de beweging hadden opgestart weinig succes. De evolutie van de internationale toestand en vooral de verplichte tewerkstelling in Duitsland na oktober 1942 veranderde dat. In het bijzonder de manier waarop het OF de strijd tegen de wegvoering aanpakte met de oprichting van hulpcomités voor werkweigeraars vanaf de lente 1943 leidde ertoe dat langzamerhand brede bevolkingslagen konden worden aangesproken.
Het OF had het weliswaar over directe actie tegen de bezetter met als einddoel een nationale opstand, maar liet zich vooral kennen door zijn propaganda en humanitair verzet. Zo werden in 1943 en 1944 duizenden leden gemobiliseerd om het 150-tal sluikbladen om en rond het OF te schrijven, te realiseren en te verdelen. Zij hadden ook als opdracht vlugschriften te verspreiden en in steden en dorpen driekleurige vlaggetjes uit te hangen op symbolische data. Bovendien hielp de beweging niet alleen werkweigeraars maar ook de families van politieke gevangenen via Solidariteit van het OF, vervolgde Joden via het Joods Verdedigingscomité, ondergedoken verzetslui en ontsnapte Franse, Russische en Poolse gevangenen. Het OF steunde eveneens de nationale en sociale strijd in de ondernemingen via de Syndicale strijdcomités (SSK) die van zich lieten horen in een honderdtal sluikbladen en nog veel meer vlugschriften, die werkonderbrekingen organiseerden en de productie bestemd voor Duitsland saboteerden.
De directe actie kwam tijdens het grootste deel van de bezetting voor rekening van de Gewapende Partisanen/Partisans armés GP/PA die tot het OF behoorden maar die eigenlijk onafhankelijk opereerden als gewapende arm van de KP. Om de bevrijding van het land te versnellen, richtten de communistische leiders aan het hoofd van het OF in de lente van 1944 de Patriottische Milities /Milices patriotiques PM/MP op. Bedoeling was de werkweigeraars en anderen waarvan de handen jeukten om de bezetter aan te pakken te organiseren. Maar het plan haalde niet het verhoopte resultaat : veel werkweigeraars wilden niet meedoen en andere groepen zoals het Geheim Leger hadden meer troeven in handen qua materiaal en omkadering. Uiteindelijk bestond het merendeel van de PM uit mensen die tevoren niet-gewapende opdrachten voor het OF uitvoerden. Het gebrek aan middelen en mensen , de raad uit Londen om voorzichtig te zijn en de vlugge bevrijding van het land resulteerden overigens in een eerder kleine rol van de PM in de gewapende strijd. Dit ontnam de Kommunistische partij een belangrijk argument op het moment dat de Belgische overheden het land weer gingen besturen.
In januari 1944 ontvouwde het OF openlijk een plan waarbij de Bevrijdingscomités die op zijn initiatief opgericht waren in het kader van een nationale opstand en een algemene revolutionaire staking een aantal bevoegdheden qua ordehandhaving zouden krijgen. Maar de vijandelijkheid van de regering in Londen die het OF verplicht dit project op te geven en de magere rol van het OF bij de bevrijding hadden als gevolg dat de frontorganisatie geen belangrijke politieke rol kon spelen in september 1944. Om toch haar erkentelijkheid t.a.v. de beweging te betuigen, vroeg de regering Pierlot na haar terugkeer in het land aan Fernand Demany om minister te worden. De Kommunistische partij die nog altijd aan het hoofd van het OF stond, hoopte met hem de maatschappelijke rol te spelen die ze nooit had gehad. De mislukking van de instrumentalisering van het OF bij de poging van de partij om de regering te laten vallen in november 1944 bewijst hoe erg ze zich vergiste. De meesten die het OF vervoegd hadden, deden dit om te helpen de bezetter uit het land te krijgen zonder ideologische bijgedachten. Zij keerden de beweging de rug toe toen deze bepaalde politieke eisen begon te steunen. Haar rol werd dus vlug marginaal in de naoorlogse maatschappij. Alleen de in eenheidsvakbonden omgevormde SSK’s hadden nog een zeker gewicht in het Belgische samenlevingsmodel. Maar deze communistische vakbondsbasis werd snel opgeslorpt door het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) dat in april 1945 werd opgericht en gedomineerd werd door de socialisten .
Hemmerijckx, Rik, Van Verzet tot koude oorlog, 1940-1949: machtsstrijd om het ABVV, Gent, VUBPress/Amsab, 2003.
Gotovitch, José, Du rouge au tricolore : Les communistes belges de 1939 à 1944 : Un aspect de l'histoire de la Résistance en Belgique, Bruxelles, CARCOB, 2018.
Maerten, Fabrice, « Le Front de l’indépendance ou la Résistance comme instrument du Parti communiste dans le Hainaut en 1940-1944. Entre réalité belge et rêve soviétique », in : Annales du Cercle d’histoire et d’archéologie de Saint-Ghislain et de la région, t.11, 2008, p. 437-518.
