studeerde geschiedenis aan de universiteiten van Antwerpen en Gent. Hij promoveerde op een studie over de politieke en diplomatieke geschiedenis van de haven van Antwerpen (1930-1950). Hij deed onderzoek bij het Cegesoma, het ADVN Archief voor nationale bewegingen en het Vredescentrum van de Provincie en de Stad Antwerpen en publiceerde over de Vlaamse beweging en de Tweede Wereldoorlog.
In het eerste weekend van september heeft Antwerpen de 75ste verjaardag gevierd van de bevrijding van de stad en de haven, in de septemberdagen van 1944. Tijdens een officiële plechtigheid in het Felixarchief kondigden burgemeester Bart De Wever en havenschepen Annick De Ridder aan dat het “Delwaidedok” voortaan “Bevrijdingsdok” zou heten. De oorspronkelijke benaming was onhoudbaar geworden na de ophef die was veroorzaakt door recent historisch onderzoek over oorlogsburgemeester Leo Delwaide. Maar er klinkt ook gemor over de maatregel.
Niet iedereen is even blij met de naamswijziging. Tijdens de receptie na het officiële gedeelte van de opening van de bevrijdingsfeesten, knoopte ik een gesprek aan met een kritische, ruim tachtigjarige Antwerpenaar, voormalig onderofficier en vader van een goede vriendin. De naamswijziging kwam ter sprake, wat meteen de aanleiding was voor een aanval in regel op de historici die aan de basis ervan lagen. Bruno De Wever, Herman Van Goethem en Nico Wouters moesten het allemaal ontgelden – enige beschaving en zijn kittige echtgenote weerhielden mijn gesprekspartner er wellicht van ook mij onder vuur te nemen. Hij betoogde dat hij de oorlog nog had meegemaakt, wat niet van de geviseerde historici kon worden gezegd. Daarmee mat hij zich een bevoegdheid aan die het vermaledijde trio in zijn ogen ontbeerde. En hij toonde zich niet bekrompen: hij spreidde de mantel van autoriteit genereus uit over een groot deel van de Antwerpse bevolking van de jaren veertig en vijftig. Die had er immers tijdens de naoorlogse verkiezingen met tienduizenden voorkeurstemmen voor gezorgd dat Delwaide werd herkozen als gemeenteraadslid en volksvertegenwoordiger. Meer dan dat: mocht hij niet decennia lang vanuit het scabinale fluweel de haven bestieren? En deed hij dat niet met verve? “Hij is zelfs nog even burgemeester ad interim geweest! Waren al die Antwerpse kiezers dan onnozelaars? Was mijn vader een onnozelaar?” De man bruiste heftiger dan zijn glas cava. “Delwaide heeft er voor gezorgd dat iedereen zijn voedselbonnen kreeg en dat er geen honger was tijdens de oorlog. Dat hoor je nooit zeggen, maar het is wel de waarheid.” Mijn gesprekspartner gaf toe dat Antwerpen tijdens de bezetting voor de joden “geen Club Med” was, maar de verantwoordelijkheid van de burgemeester voor hun lot hield volgens hem op bij de grens van de stad.
Mijn voorzichtige tegenwerpingen over “duidelijke bronnen” en “overtuigend historisch onderzoek” werden zonder pardon van tafel geveegd. Historici kunnen al veel komen vertellen, volgens mijn gesprekspartner en nogal wat gelijkgestemden: in hun boeken stellen zij jaren na de feiten een geschiedenis samen die hun het interessantste lijkt om hun eigen ideeën te ondersteunen, wars van wat er echt gebeurd is. Het ultieme argument van de sceptici is dan: “Ze hebben het zelf niet meegemaakt (en ik, of mijn vader of grootvader, wel)”. Tegen dergelijke beweringen is vaak weinig in te brengen. Wie niet vatbaar is voor rede noch voor gedegen wetenschappelijk onderzoek, zal zijn eigen theorieën blijven verkondigen en daar vaak een gretig gehoor voor vinden.
Toch mag dit historici niet ontmoedigen. Zij moeten blijven aantonen, op basis van correct wetenschappelijk onderzoek, waartoe de houding van de Delwaides onder ons heeft geleid. Onlangs verscheen in Italië een bescheiden boekje met de intrigerende titel Mussolini ha fatto anche cose buone. Daarin wordt op historisch-kritische wijze aangetoond dat vele beweringen die over de Duce de ronde doen, niet het minst op sociale media, gebaseerd zijn op los zand. Wijd verspreide gemeenplaatsen als “Mussolini heeft de vrouwen stemrecht gegeven” en “Mussolini heeft de gezondheid bevorderd door de Pontijnse moerassen droog te leggen” worden vakkundig gefileerd en onderuit gehaald. De auteur mikt onder meer op leerkrachten voor de verspreiding van deze wetenschappelijke tegenargumenten. Misschien is het tijd om ook in Vlaanderen resp. België een dergelijk werkje te publiceren. Al zal inderdaad nooit iedereen kunnen worden overtuigd.
Mijn gesprekspartner bezegelde zijn uitspraken met een laatste slok cava en de omschrijving van de activiteiten van het trio historici dat zijn onvrede had gewekt: “Natrappen, dat is het. Ik was vroeger voetbalscheidsrechter. Weet je wat de sanctie is voor natrappen? Een rode kaart! Van ’t veld!” Van Delwaide en zijn administratie kregen de joden geen rode kaart maar een gele ster. Zij vlogen niet alleen van ’t veld…
Francesco FILIPPI, Mussolini ha fatto anche cose buone. Le idiozie che continuano a circolare sul fascismo, Torino: Bollati Boringhieri, 2019
U wordt geraakt door deze bijdrage of u wenst te reageren?
Uw opmerkingen, commentaren en ideeën zijn welkom via belgiumwwii@arch.be
