Master in de geschiedenis, lid van het team van de War Heritage Institute, curator van de permanente tentoonstelling over België en de Tweede Wereldoorlog. Hij bereidt een proefschrift over de geschiedenis van het Koninklijk Legermuseum voor aan de UGent.
Op 8 mei 2019 opende in het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis, site van het War Heritage Institute (WHI), een gloednieuwe permanente tentoonstelling over België en (het einde van) de Tweede Wereldoorlog. De expositie zet het meer dan vijfenzeventig jaar oude oorlogsverleden in de kijker met ruim duizend collectiestukken, verspreid over zo’n 1.500 m2. Van een originele karikatuur van de hand van Willy Vandersteen over uniformstukken van Hermann Göring, Walter Ganshof van der Meersch, Dwight D. Eisenhower of Joris Vansteenland tot het Jodenregister van de gemeente Vorst en een folterkist van de Sipo-SD uit Antwerpen… een indrukwekkende collectie neemt de bezoeker mee naar de donkere oorlogsjaren. Maar welke boodschap brengt de tentoonstelling? En wat betekent deze expo voor het Legermuseum?
Toen het Koninklijk Legermuseum (opgericht in 1911) na de Eerste Wereldoorlog officieel zijn deuren in het Brusselse Jubelpark opende, weerklonk er een boodschap van vaderlandse triomf, eer en glorie. Het museum was een militaire tempel, een pantheon voor de Belgische natie en haar krijgsmacht, geïllustreerd met talloze wapens, militaire portretten, emblemen, uniformen, tanks, vliegtuigen… Het nationaal militair museum van België haalde zijn politieke en maatschappelijke relevantie vooral uit de erfenis van de Eerste Wereldoorlog en leek op alle vlakken een gouden toekomst tegemoet te gaan.
Bijna een eeuw later is die situatie helemaal veranderd. De collectie blijft ontegensprekelijk van wereldklasse, maar de museale presentatie en boodschap lijken niet meer aangepast aan onze tijd. Het Legermuseum lijkt vandaag wel een slapende reus, een der laatste museale Mohikanen in België, zéker na de recente renovatie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (nu: AfricaMuseum), een instelling waarmee het Legermuseum lange tijd zijn stoffige imago deelde. In een Belgische samenleving die het militarisme niet genegen is en binnen een sterk veranderd museumlandschap, is het museum verplicht zich opnieuw uit te vinden.
Vandaag probeert het Legermuseum, na een turbulente beleidsperiode, in de schoot van het WHI een nieuw inhoudelijk verhaal te schrijven, waarbij de traditionele patriottische insteek is verlaten en een meer neutraal, doch inspirerend narratief wordt gezocht. Die wedergeboorte van het Legermuseum is echter een werk van lange financiële, inhoudelijke en vooral politieke adem, zeker in een complex en communautair vaak verdeeld land als België.
De nieuwe tentoonstelling Oorlog. Bezetting. Bevrijding. België 1940-1945 is een eerste kleine stap in de (r)evolutie die in het museum wordt beoogd. De expositie vormt het sluitstuk van het bestaande parcours rond het interbellum en de Tweede Wereldoorlog (1918-1944) en werd jarenlang in de schaduw van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog voorbereid, waarbij de openingsdatum verschillende keren werd opgeschoven wegens een gebrek aan budget, personeel en politieke interesse.
Van meet af aan werd er gestreefd naar een voor het Legermuseum atypische tentoonstelling, zowel naar inhoud als naar vorm. Het resultaat is een Belgisch-Europees historisch verhaal dat draait rond de opties, keuzes en mogelijkheden in oorlogstijd, waarbij het verhaal van de collectie centraal staat in een nogal duistere scenografie. Uitgedacht en uitgewerkt door een kernteam van twee historici, een architect/ontwerper, een etalagist en bijgestaan door een educatief team, combineert de tentoonstelling de sterke ingrediënten van het klassieke Legermuseum (authentieke collectiestukken) met de aanpak van een hedendaags historisch museum (meer verhaal, moderne scenografie).
Opvallend zijn de inhoudelijke keuzes die werden gemaakt: de klassieke slagveldgeschiedenis maakt deel uit van het grotere oorlogsverhaal en staat niet meer per se centraal, de aandacht voor de burgerbevolking, de judeocide en het systeem van de concentratiekampen is enorm toegenomen, er wordt kritisch omgegaan met de bijdrage van Congo, de rol van koning Leopold III, de inzet van de atoombom… Historische (zelf)censuur behoort definitief tot het verleden, iets wat de visu nog eens extra in de verf wordt gezet door de zone ‘zwart, wit of gekleurd?’, waarbij het verzet en de collaboratie thematisch worden verbeeld. Met andere woorden: historische en geen politieke correctheid.
De bij pers en publiek goed ontvangen nieuwe tentoonstelling nuanceert het karikaturale beeld van het Legermuseum als stoffig depot of veredelde Stock Américain. Ze toont aan dat militaire geschiedenis een bredere invulling kan krijgen, geïllustreerd door een collectie die kwalitatief en niet a priori kwantitatief wordt gevaloriseerd. Met de wetenschappelijke rode draad die er doorheen loopt, zowel naar historisch verhaal als naar presentatie, kan er wel degelijk een meer publieksvriendelijk militair museum worden gemaakt. Een onderwerp als de Tweede Wereldoorlog – doorgaans erg populair bij het grote publiek – leent zich hier ook uitstekend toe.
Het Legermuseum is echter méér dan de periode ‘1939-1945’. Om het met de woorden van een ervaren grafisch vormgever te zeggen: ‘De nieuwe expo is als een tang op een varken’. Inderdaad, de smeekbede voor een totaalrenovatie van het Legermuseum in het komende decennium klinkt er alleen maar luider door. Wie zijn weg van de bezoekersbalie richting de ingang van de nieuwe tentoonstelling zoekt en zo onvermijdelijk de overvolle en gedateerde Historische Zaal (1831-1914) doorkruist, begrijpt ongetwijfeld dat er nog veel werk aan de winkel is.
Wannes Devos, ‘Inleiding. De Tweede Wereldoorlog in stukken’, in Wannes Devos en Kevin Gony, Oorlog. Bezetting. Bevrijding. België 1940-1945, Tielt: Lannoo, 2019.
Wannes Devos, ‘War. Occupation. Liberation. Belgium 1940-1945: The Royal Military Museum 2.0’, ICOMAM Magazine (december 2019).
U wordt geraakt door deze bijdrage of u wenst te reageren?
Uw opmerkingen, commentaren en ideeën zijn welkom via belgiumwwii@arch.be
