11 april 1945 - Bevrijding van het concentratiekamp Buchenwald

Op 11 april 1945 bereiken Amerikaanse soldaten van het 9th Armored Infantry Battalion het concentratiekamp Buchenwald. Enkele uren eerder was het kamp bevrijd door het “Internationaal Comité”, een clandestiene organisatie van gevangenen uit verschillende landen. Door de schoten in de omgeving begrijpen ze dat de gevangenen tot actie zijn overgegaan en de nog aanwezige SS-ers hebben kunnen opsluiten. Rond 17.00 u komen de eerste Amerikaanse verbindingsofficieren ter plaatse. Het honderdtal nog aanwezige SS-ers werd al onschadelijk gemaakt. De voorgaande dagen hadden bijzonder goed gestructureerde clandestiene groepjes dit moment voorbereid. De spanning was evenwel te snijden. Een deel van de gevangenen werd op 3 april geëvacueerd. Zowat 21.000 gevangenen bleven ter plaatse.

250.000 mensen werden vastgehouden in Buchenwald, een kamp nabij Weimar dat in juli 1937 in gebruik was genomen. In het begin zaten er vooral Duitsers vast, maar vanaf 1942 komen er gevangenen uit andere landen bij: Polen, Russen, Tsjechen … Meer dan een vijfde van de gevangenen kwamen om. De meeste Belgen kwamen er toe in de periode 1943-1944, maar een aantal zaten er al in 1940. Degenen die er als eersten terecht kwamen waren werkwilligen die hun contract verbroken hadden of mannen die waren opgevorderd om te werken. Het gaat dan om opsluiting bij wijze van straf; sommigen van deze gevangenen worden vrijgelaten. Nadien kwamen de meeste “politieke” gedetineerden, vooral communisten en socialisten. Tussen mei en augustus 1944 werden meer dan 3.000 Belgen naar Buchenwald gedeporteerd, meestal vanuit Breendonk en de gevangenis van Sint-Gillis. In totaal zaten er 5.745 Belgen gevangen.

Tussen januari en maart 1945 kwamen er bij de gevangenen nog duizenden anderen bij die waren geëvacueerd uit de kampen van Auschwitz-Birkenau en Gross-Rosen.

Het Internationaal Comité dat het kamp bevrijdt, ontstond in 1943. Gevangenen van verschillende gezindten en uit verschillende landen maken er deel van uit. Het overkoepelt in feite nationale comités. Het probeert om sabotageactiviteiten te organiseren, maar ook om inlichtingen over te brengen en clandestien wapens het kamp binnen te smokkelen. Die wapens worden hen bezorgd door verplicht tewerkgestelden. De Belgische leden van het Comité behoren tot de in de lente en zomer 1944 laatst aangekomen Belgen. Het zijn vooral socialisten en communisten. Onder hen de communistische militanten Jacques Grippa, Henri Glineur en Bert Van Hoorick en de socialist Gaston Hoyaux. Na de opsluiting van de achtergebleven SS-ers, blijft het Comité het kamp leiden tot 13 april. Onder de ongeveer nog 21.000 resterende gevangenen zijn er 622 Belgen. In het zogenaamde “kleine kamp” zitten daarenboven nog 904 Oost-Europese kinderen, die de oorlog dank zij de andere gedetineerden hebben overleefd.

Na de bevrijding van het kamp zijn de eerste Belgen die – op 13 april – ter plaatse komen oorlogscorrespondenten: journalist Paul Lévy – zelf een ex-gevangene van Breendonk – en de fotograaf en filmmaker Raphaël Algoet. Zij brengen als eersten verslag uit vanuit het kamp. Drie dagen later documenteren ze ook het verplichte bezoek van de omwonenden aan het kamp. Ze repatriëren de eerste twee gevangenen: de procureur des konings Lucien van Beirs en de latere communistische senator Jean Fonteyne.

In afwachting dat ze terug naar huis kunnen, verenigen de Belgische gedetineerden zich in wat vanaf 17 april de Vriendenkring van de Politieke Gevangenen van Buchenwald zal worden. De eerste algemene vergadering van de vereniging vindt op 19 augustus 1945 plaats in Brussel en Henri Glineur, een communistisch volksvertegenwoordiger, wordt de eerste voorzitter. Nog in Buchenwald zweren de gevangenen trouw aan wat ze de “Eed van Buchenwald” noemen, waarin ze de geallieerden bedanken en pleiten voor de definitieve verplettering van het nazisme en voor het leven in een wereld van vrede en vrijheid.

België wil zo snel mogelijk een zending van het Belgisch Commissariaat voor Repatriëring ter plaatse sturen. Dat commissariaat werd in juni 1944 opgericht in Londen en stond onder leiding van voormalig Eerste Minister Paul Van Zeeland. Humanitaire en militaire prioriteiten gaan echter niet altijd goed samen. Pas eind april wordt er massaal gerepatrieerd. De ex-gedetineerden worden per vrachtwagen overgebracht naar de luchthaven van Nohra. Maar het wachten duurt lang en sommigen overleven het niet. Zieken en verzwakten worden ondergebracht in ziekenhuizen en hotels in de omgeving. Het laatste vliegtuig komt pas op 7 mei aan in Evere.