Wanneer men zich houdt aan de klassieke omschrijving van "maquis" (ondergrondse) van de historicus Henri Michel ("Elke groep gewapende personen die in berg en woud tegen de vijand strijdt..."), kon alleen Wallonië ten zuiden van de as Samber-Maas-Amblève met zijn bossen en abrupte reliëf daarvoor in aanmerking komen.
Op het terrein zag men vanaf de zomer 1942 in de oostelijke grensgebieden van de provincies Luik en Luxemburg zeer kleine semi-clandestiene groepje opduiken die zich niet neerlegden bij de bezetting (groep Byl, groep Thill of « Waalse commandos »). Zij saboteerden lokale ondernemingen die met de vijand samenwerkten. Maar dit was slechts een voorafspiegeling van wat komen zou.
Het werd pas ernstig in de lente 1943 na de eerste concrete gevolgen van de verplichte tewerkstelling in Duitsland en de toename van het aantal werkweigeraars die door de boeren werden verstopt en die door de verzetsgroepen zouden omkaderd worden.
In het algemeen kon de organisatie van de eerste maquis - of beter "schuilplaatsen in het woud" - op naam geschreven worden van de in de Ardennen verwortelde Belgische Nationale Beweging of het latere Geheim Leger, eerder dan van het als "links" omschreven Onafhankelijkheidsfront. Toch waren er ook een dertigtal maquis die min of meer afhingen van de Patriottische Milities die banden hadden met het OF van zuid-Henegouwen, Namen en Luxemburg. Er waren zelfs enkele communistische groepen Gewapende Partisanen in de sector Ourthe-Amblève en de buurt van Marche-en-Famenne. Vanaf oktober 1943 zou de Dienst Hotton van Marcel Franckson zeer actief worden ten zuiden van het gebied tussen Samber en Maas. Hij was goed omkaderd en relatief goed bewapend en zou erg efficiënt tot sabotages en militaire prikacties overgaan.
Zelfs indien al die kernen niet even actief waren (veel schuilplaatsen in het woud waren klein - tien à dertig man - en "slapend"), maakten ze de bezetter onzekerder. Die druk werd groter na de winter 1943-1944 toen er steeds meer verzetslui onderdoken die door de Sipo-SD in de grote agglomeraties opgejaagd werden en die in de wouden en plattelandszones een goede schuilplaats vonden.
Ondanks verschillende harde Duitse tegenacties werden de Ardennen voor hen een onveilige zone. Na de landing kwam het op grote schaal tot sabotages en verloor de bezetter geleidelijk de controle. Maar het waren natuurlijk plattelandszones die op economisch en strategisch vlak minder belangrijk waren. Op de koop toe zou het mobilisatiebevel van de regering Pierlot aan het maquis (2 september 1944) qua directe aanvallen op de vijand relatief weinig opleveren als gevolg van een gebrek aan bewapening en omkadering . Er konden wel enkele mooie wapenfeiten worden opgetekend, maar ook mislukte en slordige acties.
Het waren zwakheden inherent aan de actie van de maquis en die men in heel Europa zag, van Frankrijk tot Joegoslavië; de ondergrondse kon maar een efficiënte hulptroep zijn mits directe verbindingen met de geallieerde legers.
Franckson Marcel & Burniat Jacques, Chronique de la guerre subversive : le Service Hotton en Thiérache, 1941 – 1944, Bruxelles : FDM, 1996.
Lafarque Valérie, Les maquis en Belgique 1942-1944, Louvain-la-Neuve : travail de séminaire UCL, 1994.
Marquet Victor, « Quand un maquis d’Ardenne mettait ses « gros sabots » », in : Jours de Guerre, n°19, 1995, p. 7-21.
