Terwijl de Belgische regering stilaan opnieuw samengesteld raakt in Londen en ze de oorlog wil voortzetten aan de zijde van de geallieerden, is Leopold III in bezet België gebleven. Officieel is hij krijgsgevangen en kan hij geen enkele politieke daad stellen. De regering van haar kant heeft via de BBC duidelijk laten weten de oorlog met de geallieerden te willen voortzetten. Zij wil daarbij ook de kolonie en wat nog rest van het Belgisch leger inzetten. Tezelfdertijd herinnert de regering er via de BBC aan dat de koning in de onmogelijkheid verkeert te regeren. Niettemin ontmoet Leopold III Hitler op 19 november 1940 in Berchtesgaden. Leopold III ligt aan de basis van dit gesprek. Zijn zus, prinses Marie-José, de echtgenote van de kroonprins van Italië, heeft Hitler een maand voordien het verzoek van de koning hiertoe mondeling overgebracht. Nochtans hebben gezanten uit Berlijn al eind mei 1940 aan de koning laten weten dat er een ontmoeting met hem gewenst werd. Die zou eerst plaatsvinden op Belgische grondgebied, in Yvoir waar Hitler inderdaad aanwezig op 25 oktober was. Maar uiteindelijk zal ze dus plaatsvinden in de Beierse Alpen, in het buitenverblijf van Führer.
De koning verlaat Brussel op 17 november in het gezelschap van graaf Capelle, zijn privé-secretaris, burggraaf Davignon, de Belgische ambassadeur in Berlijn, generaal Van Overstraeten, zijn militair adviseur, en Werner Kiewitz, de verbindingsofficier van de Führer bij de koning, en diens secretaresse. Het konvooi wordt geëscorteerd door de Gestapo.
Het onderhoud zelf heeft plaats op de 19de in het bureau van de Führer in zijn residentie Berghof. Drie mensen zitten rond de tafel: Hitler, Leopold III en de tolk, Paul Schmidt. De rest van de delegatie blijft tijdens het gesprek in het salon. Er komen verschillende kwesties aan bod : de voedselbevoorrading, het verlichten van de lasten van de bezetting, de vraag tot vrijlating van de (Waalse) krijgsgevangenen die nog vastzitten, maar ook de wens van de koning om een economische raad op te richten waarvan de leden gekozen zouden worden door het college van secretarissen-generaal. Is er ook gesproken over Congo en de onafhankelijkheid van België ? De bronnen spreken elkaar tegen, maar het lijkt toch wel vast te staan dat die zaken toch wel te berde zijn gebracht op initiatief van de koning. Het gesprek duurt meer dan twee uur, van 15u tot 17u 49, maar levert geen tastbare resultaten op. De volgende morgen vertrekt de delegatie alweer. Zij komt de 21ste in de vroege namiddag in Brussel aan.
Het onderhoud vindt plaats minder dan een maand na het gesprek van de Führer met maarschalk Pétain in Montoire. Maar in tegenstelling tot die ontmoeting, die breed werd uitgesmeerd in de Franse pers met onder meer een fotoreportage, en waarover Pétain een radiotoespraak heeft gehouden, wordt aan het onderhoud van Leopold geen ruchtbaarheid gegeven. Dit terwijl de pers ruim aandacht besteedt aan het bezoek van graaf Ciano, de Italiaanse minister van buitenlandse zaken en zijn Spaanse collega, Ramón Serrano Súñer, de dag voordien, 18 november, aan Berchtesgaden. Maar over het bezoek van de Belgische koning : geen woord. Slechts enkele prominenten kregen lucht van het onderhoud. In zijn oorlogsdagboek vermeldt de advocaat Paul Struye, die altijd goed geïnformeerd is, het gesprek en de onrust die dat bij hem teweegbrengt : «Slecht geslapen, zoals ongetwijfeld de meesten van hen die op de hoogte zijn van de reis van de koning » noteert hij op 21 november 1940. Ook in Londen weten enkele personen af van de ontmoeting. Het bezoek onthult in elk geval een bepaalde geestesgesteldheid : het bewijst dar de koning dan nauwelijks lijkt te geloven in een geallieerde overwinning en dat hij het legitiem acht alleen te handelen, zonder toestemming van de regering waarmee hij gebroken heeft. Bovendien is het symbolisch dat hij aanvaardt naar Duitsland te gaan …
In de zomer van 1945 is het grote publiek op de hoogte en worden er veel vragen gesteld. Kan die ontmoeting als een politieke daad worden beschouwd ? Wat is er echt gezegd ? Wie heeft het initiatief genomen ? Elk kamp komt met zijn eigen versie want er is geen enkel officieel verslag of protocol dat door beide partijen is ondertekend. Het gesprek is geheim gebleven ; er is ook geen perscommuniqué verschenen. Dit gebrek aan bronnen voedt natuurlijk de uiteenlopende interpretaties en controverses in verband met de koningskwestie, maar verandert niets fundamenteels aan de standpunten. Het land is dan al diep verdeeld over de mogelijke terugkeer van de koning.
De Jonghe, Albert, “Berchtesgaden (19 november 1940): voorgeschiedenis, inhoud en resultaat” in Res publica : tijdschrift voor politieke wetenschappen 1, no. 20 (1978), 41–54.
De Jonghe, Albert, Hitler en het politieke lot van België (1940-1944). De vestiging van een Zivilverwaltung in België en Noord-Frankrijk: Koningskwestie en bezettingsregime van de kapitulatie tot Berchtesgaden (28 Mei-19 november 1940), Antwerpen, Nederlandsche boekhandel, 1982.
Van Overbeke, Un dîner avec le diable, s.d., https://dial.uclouvain.be/pr/b...
Velaers, Jan en Van Goethem Herman, Leopold III : De Koning, Het Land, de Oorlog, Tielt, Lannoo, 1994.
