De “Phalange” was een beweging opgericht door graaf François Xavier de Hemricourt de Grunne – reservemajoor van de 5e Ardeense jagers en rexistisch senator. Hij stond erg kritisch t.a.v. de democratische instellingen en was zeer anti-Engels, maar zijn patriottisme belette dat hij zich bij de collaboratie aansloot. Een aantal leden van de beweging zouden trouwens in het verzet gaan.
Aan de oorsprong van de oprichting lag de oproep « Aux camarades qui ont combattu » (“Aan de kameraden die gevochten hebben”) verschenen in Le Soir (door de bezetter gecensureerd!) van 22 juni 1940. Xavier de Grunne was oudstrijder van de Grote Oorlog en van de “18-daagse veldtocht” … en qua politieke opvattingen eerder grillig. Met zijn oproep die op 12 juli in dezelfde krant herhaald werd, wilde hij een falanx oprichten, een modewoord in Europese katholieke milieus die autoritaire en/of fasciserende ideeën koesterden, net als in Spanje.
Zijn oproep was vooral bestemd voor degenen die van 10 tot 28 mei 1940 hun plicht hadden gedaan. Zijn bedoeling was de terugkeer te beletten van degenen die “op de loop” waren gegaan, met in de eerste plaats de regering Pierlot die hij ervan beschuldigde haar land in de steek gelaten te hebben en vlak na de capitulatie van het Belgisch leger de Koning te Limoges beledigd te hebben.
Het hevig antiparlementarisme van de Grunne lag binnen de tijdsgeest. Hij wilde zich vooral steunen op de jonge oudstrijders om “de fundamentele kenmerken van ons volk” te vrijwaren , d.w.z. de cultus van de christelijke gevoelens “of afkomstig uit het christianisme” , de waarden van de familie , de trouw aan de Vorst etc., etc… De traditionele waarden eerst dus, en de redding van een bepaald soort Belgische natie maar zonder de traditionele politici, dat alles gekoppeld aan een verwerping van zowel de Britse garanten van de Belgische onafhankelijkheid als van de Duitse aanvallers. De Grunne vreesde evenzeer het separatistische Vlaams-nationalisme als de sociale subversie versie Moskou. Hij zou graag gezien hebben dat zijn jonge organisatie bij het vertrek van de Duitsers na een “afzonderlijke vrede” met Groot-Brittannië een hoofdrol zou gespeeld hebben in de ordehandhaving in het kader van een opnieuw onafhankelijk België.
Eigenlijk weinig origineels dus gezien de ideeën die toen bij katholiek rechts de ronde deden. Ongetwijfeld was zijn grootste fout dat hij steeds wantrouwig bleef t.a.v. de Engelsen zelfs toen de geostrategische conjunctuur in de loop van het conflict wijzigde … en ten nadele van de Duitsland.
De Phalange begon zondermeer leden te werven bij de verbroederingen van de regimenten en vooral bij de “bereden eenheden”, ruiterij en artillerie, waarvan de kaders uit een vrij groot aantal elementen uit de aristrocratie bestonden. In het Bergense sloten de voortvarende broers Maxime en Charles Tercelin de Joigny de Pamele zich aan. In september 1940 werd Roger Moeremans d’Emaus algemeen secretaris van de beweging. Op nog geen paar weken kwam er in de streek Kortrijk –Ingelmunster een sterke kern “falangisten” tot stand dankzij het initiatief van reserve kapitein-cdt. Jacques Descantons de Montblanc. In de loop der weken gingen Luik en Brussel (relatief) sterke bastions vormen van de Phalange van de Grunne, maar het ging moeizaam om zich overal in te planten wat misschien te maken had met de overdreven anglofobie van de stichter die niet overal in dank werd afgenomen.
Vanaf november 1940 – de Phalange had toen min of meer 1100 leden – begon de Grunne toenadering te zoeken tot de « Armée belge reconstituée » van Robert Lentz die grosso-modo dezelfde doeleinden nastreefde maar zonder de anti-Britse en mèt de anti-Duitse gevoelens erbij. Na lange maanden discussies en aarzelingen kwam het in maart 1941 tot een akkoord. Het resultaat was dat in juli de falangisten gewoonweg werden opgeslorpt door de organisatie van Lentz. Xavier de Grunne bleef er niet lang. Zijn attentisme en zijn anti-Engelse gevoelens werden steeds minder geapprecieerd . In augustus kwam het tot een breuk als gevolg van de verspreiding op grote schaal van zijn brochure La Belgique loyale . Ze werd geschreven in april-mei en bleef de idee verdedigen van een neutraal België tussen een Engels en een Duits blok . Op de koop toe probeerde hij een aantal persoonlijkheden van de “gematigde” collaboratie goed te praten. In augustus 1941 was dergelijke stellingname totaal niet meer opportuun, zelfs bij het “rechts” verzet . Xavier de Grunne werd uit het Belgisch legioen gesloten.
De Phalange verdween. Haar wat ongelukkige stichter bleef niettemin op de achtergrond bezig o.a. voor het aanleggen van wapendepots voor een eventuele “Hergroepering van een Grenadiers” die - nog maar eens - de orde zou moeten handhaven wanneer bij het vertrek van de Duitsers allerlei subversieve elementen zouden opduiken. De Duitsers vonden het maar verdacht en hij werd op 4 augustus 1942 met een aantal vrienden aangehouden. Hij werd opgesloten in de gevangenis van Sint-Gillis en daarna in die van Bochum (Duitsland) ; zijn proces greep plaats tussen 27 en 31 mei 1943. Hij werd vrijgesproken maar niet vrijgelaten omdat de nazi’s zijn vele activiteiten wantrouwden. Hij werd overgebracht naar het concentratiekamp Sachsenhausen en dat van Gross-Strehlitz waar hij op 4 juni 1944 overleed aan pleuritis .
Francis Balace & Colette Dupont, « Les "Anciens" et le Roi : facteurs de cohésion et de divergence 1945-1950 » in Cahiers/Bijdragen, IX, 1985, 1 https://www.journalbelgianhist...
