Hoewel het merendeel van de sluikpers in België Franstalig was, ontwikkelden er zich tijdens de Tweede Wereldoorlog ook een aantal succesvolle Nederlandstalige kranten. Zo was er de Antwerpse krant Steeds Vereenigd – Unis Toujours, opgericht door de broers Crutzen en vanaf 1942 de spreekbuis van de verzetsbeweging de Witte Brigade.
De 36-jarige drukker Victor Crutzen en zijn 40-jarige broer Charles, apotheker van beroep, verspreidden in januari 1941 het eerste nummer van hun clandestien blad Steeds Vereenigd – Unis Toujours. Het was weliswaar niet de eerste keer dat de broers hun ongenoegen over de Duitse bezetter uitten. Eind mei 1940 verspreidden ze al een eerste verzetspamflet, wat bijzonder vroeg was. De reden voor hun snelle verzet lag bij de nalatenschap van de Eerste Wereldoorlog. De broers waren namelijk afkomstig uit Aubel, een Luikse gemeente die fel getekend was door de oorlog. De katholieke familie Crutzen verloor maar liefst veertien familieleden. Vanaf juni 1940 vervoegden een aantal gelijkgezinden de twee broers. Onder de naam ‘Club Bezet’ voerden ze geweldloze verzetsacties, zoals het verspreiden van karikaturen, pamfletten of valse identiteitspapieren.
Victor Crutzen drukte het eerste nummer van het tweetalig sluikblad in zijn drukkerij Morvic, in Borgerhout. Via de titel Steeds Vereenigd – Unis Toujours wilden ze een zo groot mogelijk publiek aanspreken. Maar na een huiszoeking in verband met vervalste rantsoenbonnen, gingen de broers op zoek naar een andere drukker. Ze kwamen terecht bij Leon Ceulemans, een begrafenisondernemer met een kleine drukkerij. Hij drukte de volgende tien nummers van de krant, die elk een oplage van 500 tot 4.000 exemplaren hadden. Maar in november 1941 werden beide broers gearresteerd en veroordeeld, weliswaar niet in verband met de verzetskrant. Charles Crutzen stierf uiteindelijk in april 1942 in een tuchthuis in de Duitse stad Siegburg, Victor overleefde de oorlog en werd in 1945 bevrijd in Bonn.
Na de arrestatie van de broers nam de Witte Brigade het sluikblad over. Aan het hoofd van de verzetsbeweging stond de liberale onderwijzer en reserveofficier Marcel Louette (1907-1978). Hij was vermoedelijk al enige tijd betrokken bij het sluikblad en nam het over als een spreekbuis voor zijn verzetsbeweging.
De Witte Brigade ontstond officieel op 21 juli 1940 en ontsprong uit de Jonge Geuzenwacht, een liberale jongerenvereniging waar Louette voorzitter van was. De Antwerpse verzetsbeweging kon zich tijdens de bezetting verder vertakken in Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen en telde meer dan 3.750 naoorlogse erkende leden, hoofdzakelijk afkomstig uit de stedelijke middenklasse. Naast onderwijzers en ambtenaren traden vanaf 1941 ook heel wat politieagenten toe tot de verzetsbeweging. Behalve het verzamelen van inlichtingen en hulp aan werkweigeraars en geallieerde piloten, ontfermde de Witte Brigade zich voortaan dus ook over het sluikblad Steeds Vereenigd – Unis Toujours.
In 1942 namen de activiteiten van de Witte Brigade steeds meer toe. Zo slaagde de beweging erin om militaire inlichtingen te verzamelen en door te sturen naar Londen, en kon Steeds Vereenigd - Unis Toujours regelmatiger verschijnen. Toch kreeg ook de Witte Brigade het hard te verduren. Marcel Louette was op 23 juni 1942 zelf genoodzaakt om onder te duiken. Tussen de herfst van 1943 en de lente van 1944 zorgden arrestaties – waaronder die van Louette op 9 mei - ervoor dat de Witte Brigade geen sabotageacties kon uitvoeren. Ook tijdens de bevrijding van de stad en de haven kon de verzetsbeweging niet de rol spelen die ze had gehoopt. Louette, ofwel ‘Fidelio’, kon uiteindelijk pas in juli 1945 terugkeren naar Antwerpen uit het concentratiekamp Sachsenhausen-Oranienburg.
De vorm en inhoud van de kranten verschilden sterk onder beide redacties. Onder de broers Crutzen werd Steeds Vereenigd - Unis Toujours gedrukt en verscheen het een keer per maand, met artikels zowel in het Frans als in het Nederlands. De auteurs wilden vooral het moreel van de bevolking verbeteren en waren duidelijk patriottisch gezind. Net zoals andere sluikbladen dat deden, richtten ze hun pijlen op de gecensureerde pers en op collaborateurs. Opmerkelijk waren de zogenaamde zwarte lijsten, waarin namen opgesomd stonden van (vermoedelijke) collaborateurs uit de regio. “Deze personen kunnen nooit meer Belg genoemd worden en dienen door U in het oog gehouden, ten einde dat zij hun straf niet zouden ontlopen, den dag der bevrijding”, luidde de boodschap aan de lezers van het sluikblad. De verzetskrant moest volgens de broers Crutzen een “symbool der solidariteit van alle Belgen” zijn, de “chaos ophelderen” en een “richtsnoer geven voor de toekomst”. Ze vroegen hun lezers om financiële en morele steun: “Helpt mee de moraal van de verraders neerhalen. Helpt mee de twijfelaars geloven in de Belgische zaak”.
Onder de Witte Brigade was Steeds Vereenigd - Unis Toujours in principe een weekblad, hoewel het erg onregelmatig gepubliceerd werd. De nummers telden gemiddeld twee pagina’s en verschenen in stencilvorm, omdat ze geen drukker vonden. De zwarte lijsten namen daarbij een aanzienlijk deel in, waardoor weinig ruimte overbleef voor andere berichten. Hoewel de verzetsbeweging ontsprong in een liberaal milieu, was Steeds Vereenigd - Unis Toujours niet representatief voor ‘het’ liberalistisch denken destijds. Al snel telde de Witte Brigade namelijk leden van verschillende ideologische strekkingen.
Tussen maart 1941 en mei 1944 verscheen Steeds Vereenigd – Unis Toujours 80 keer, waarvan 47 nummers bewaard zijn gebleven. Daarin stond telkens een volgnummer genoteerd, maar geen datum of maand van publicatie. Het is daarom niet eenvoudig om te weten wanneer de kranten precies werden verdeeld. In zijn licentiaatsverhandeling rond de sluikpers in Antwerpen deed Gert De Prins een schatting van de vermoedelijke periodes waarin de nummers verschenen. Hij baseerde zich daarvoor op de inhoud van de kranten, waarin vaak verwezen werd naar bepaalde herdenkingen of oorlogsgebeurtenissen.
Zo weten we dat er na de arrestatie van de broers Crutzen, tussen eind 1941 en begin 1942 een poos geen nummers verschenen. Gedurende de zomerperiode en het najaar van 1942 herstelde het blad zich onder de Witte Brigade. Er viel opnieuw een korte pauze in december, na een arrestatiegolf in de verzetsbeweging. In 1943 verscheen Steeds Vereenigd - Unis Toujours vrij consistent, met twee tot drie uitgaven per maand. Omwille van nieuwe arrestaties volgde er een derde tussenpoos, van eind 1943 tot februari 1944. Een indrukwekkend herstel volgde met zeven uitgaves in de maand april, zo berekende De Prins. In mei 1944 verscheen tot slot het laatste nummer, na de arrestatie van Louette. Tussen 1945 en 1958 bleef de krant weliswaar verder bestaan als spreekbuis van de Witte Brigade, zij het niet meer op clandestiene wijze.
Fabrice Maerten, red. Was opa een held? Speuren naar mannen en vrouwen in het verzet tijdens WOII, Tielt, Lannoo, 2020.
Gert De Prins. “Sluikpers Antwerpen, 1940-1944”, licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2004.
Jan Laplasse. “De broers Crutzen in Antwerpen: een casestudy over de clandestiene pers in 1940-1941,” in Tegendruk. Geheime pers tijdens de Tweede Wereldoorlog, eds. Bert Boeckx,
Gert De Prins en Bruno De Wever, Antwerpen, Amsab-ISG en CegeSoma, 2004.
José Gotovitch. Guide de la presse clandestine de Belgique, Bruxelles, Centre de Recherches et d'Etudes historiques de la Seconde Guerre mondiale, 1991.
Lieven Saerens. Vreemdelingen in een wereldstad: een geschiedenis van Antwerpen en zijn Joodse bevolking (1880-1944). Tielt: Lannoo, 2000.
Steeds Vereenigd - Unis Toujours: voor de volledige collectie, zie https://warpress.cegesoma.be/n...
