Lid van de Raad van Leiding van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) en als secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken tijdens de bezetting de belangrijkste collaborerende bestuurder in België.
Gerard Romsée (1901-1976) is aan de vooravond van de Duitse bezetting voorzitter van de VNV-kamerfractie. Hij wordt beschouwd als een vertegenwoordiger van de gematigde vleugel van de partij.
Romsée wordt in augustus 1940 benoemd tot gouverneur (ad interim) van Limburg. In maart 1941 wordt hij benoemd tot secretaris-generaal van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Zijn kandidatuur wordt sterk gesteund door de Duitse bezetter. Zijn benoeming is een compromis en eigenlijk een troostprijs: de post van secretaris-generaal van Justitie gaat niet naar een collaborateur.
Een eerste grote ‘werf’ van Gerard Romsée is de hervorming van de gemeentebesturen in België. Romsée voert in 1941 de facto een gemeentelijk Führerprinzip in. Hij benoemt leden van Rex en het VNV in zijn kabinet die de benoemingspolitiek van hun partijleden (vooral in het burgemeesterskorps) organiseren. Romsée richt ook zeven grootstedelijke agglomeraties op. Zo is zijn beleid uiteindelijk de belangrijkste sleutel voor de lokale machtsgreep van collaborerende partijen.
Een tweede grote ‘werf’ betreft de ordehandhaving en de interne veiligheid. Romsée integreert de collaborerende Luitenant De Winde-kring in de rijkswacht en hervormt de Algemene Rijkspolitie met Adriaan E. Van Coppenolle aan het hoofd ervan (later benoemt hij hem ook tot nationaal commandant van de Rijkswacht). Hij centraliseert de opleiding, de aanwerving en het toezicht op gemeentepolitie en de rijkswacht. Romsée is voorstander van een verregaande samenwerking van Belgische ordediensten, inlichtingsdiensten en gerecht met de Duitse bezetter. Zijn beleid tracht de contouren van zo’n samenwerking op te zetten, maar blijft uiteindelijk grotendeels onuitgevoerd.
Daarnaast richt hij onder meer diverse nieuwe instellingen op zoals de Orde van Geneesheren, de Orde van Apothekers en de Dienst van Toezicht. Hij raakt steeds meer gefrustreerd over de passieve houding van het Belgische gerecht en komt in aanvaring met zijn collega van het departement Justitie.
Gerard Romsée presenteert zich consequent als ‘neutraal’, apolitiek ambtenaar. Bij zijn benoeming in maart 1941 neemt hij ontslag uit het VNV en zweert hij de Belgische eed van trouw. Hij hanteert te allen tijde een strikt ambtelijk taalgebruik. Hij laat zich nooit betrappen op politieke uitspraken, activiteiten of enige andere politieke symbolische uitingen. Hij gebruikt ook consequent het argument dat zijn politieke besluiten ‘hoogdringend’ zijn en noodzakelijk voor het algemeen belang. Daarnaast is hij behoedzaam en geeft hij vaak mondelinge instructies (dus niet op papier). Het karakter van Romsée speelt hier zeker een rol: zwijgzaam, gesloten, wat mensenschuw en uiteindelijk moeilijk te doorgronden. In feite maakt Romsée van het departement Binnenlandse Zaken een zwaartepunt van de politieke collaboratie.
De belangrijkste aanklachten tijdens zijn naoorlogse gerechtelijke proces zijn zijn rol binnen het VNV, de organisatie van zijn kabinet en de benoemingen van VNV-burgemeesters, de grootstedelijke agglomeraties, de oprichting van de Consultatieve Commissie Onderwijsaangelegenheden en de Orde der Geneesheren, zijn toezicht op de Vrijwillige Arbeidsdienst, de voorbereiding van een staatspolitie, de integratie van de Luitenant De Winde-kring in de rijkswacht, de druk op de Belgische ordediensten om samen te werken met de bezetter, de oprichting van de Dienst van Toezicht en zijn overname van de bevelvoering over de rijkswacht.
Expliciete verzachtende omstandigheden gebruikt in het vonnis waren zijn rol binnen de Commissie voor Repatriëring in 1940, zijn bemiddeling bij de Duitsers ten voordele van bepaalde individuen, het feit dat hij via diverse sociale initiatieven de kindersterfte had bestreden en zijn hulp aan bepaalde Belgische krijgsgevangenen en Joden.
Romsée trekt zijn ambtelijke neutraliteit door in zijn verdediging tijdens zijn naoorlogse proces. Hij zegt dat al zijn besluiten ‘hoogdringend’ waren voor het algemeen belang. Hij wordt in beroep tot twintig jaar veroordeeld (1948) maar komt in 1954 vervroegd vrij en krijgt eerherstel in 1966.
Bibliografie
De Wever, Bruno. Greep Naar de Macht: Vlaams-Nationalisme En Nieuwe Orde: Het VNV, 1933-1945. Tielt - Gent: Lannoo - Perspectief, 1994.
Wouters, Nico. De Führerstaat: Overheid En Collaboratie in België (1940-1944). Tielt: Lannoo, 2006.
Wouters, Nico. Oorlogsburgemeesters 40/44: Lokaal Bestuur En Collaboratie in België. Tielt: Lannoo, 2004.
Raskin, Evrard. Gerard Romsée: Een Ongewone Man, Een Ongewoon Leven. Antwerpen: Hadewijch, 1995.
Wouters, Nico. “Romsée, Gerard.” In Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, 2648–50. Tielt: Lannoo, 1998.
Meer weten...
