Conservator van het Stadsmuseum Lokeren; ondervoorzitter van Icom-Vlaanderen
In het Lokerse interneringskamp verbleven vanaf september 1944 in totaal meer dan 20 000 mensen, die werden verdacht van of veroordeeld voor collaboratie. Hun verblijf in gevangenschap drukte een belangrijke stempel op hun leven en dat van hun naaste familie. Dit verleden is een moeilijk verleden, waarbij de wetenschappelijk gedocumenteerde geschiedenis vaak niet strookt met individuele herinneringen of overleveringen. Een verleden dat ook vragen oproept, niet het minst bij kinderen die in gezinnen werden grootgebracht waarvan een of meer familieleden na de Tweede Wereldoorlog in het ‘Kamp van Lokeren’ gevangen zaten. Zij zoeken antwoorden in alle bronnen die over het Lokerse hechteniskamp beschikbaar zijn : in publicaties, in gesprekken met lotgenoten en in erfgoedobjecten.
In een tentoonstelling in het Stadsmuseum Lokeren, die liep van 9 december 2017 tot en met 14 oktober 2018, werd op een heldere manier een genuanceerd en objectief beeld getoond van het hechteniskamp van Lokeren, vanaf de opbouw in 1940 tot en met de afbraak in 1987 en de herinneringscultuur die erop volgde. Het Stadsmuseum kreeg hiervoor inhoudelijke ondersteuning van een wetenschappelijk comité van experts inzake collaboratie en repressie uit de academische sector en de archiefwereld (UGent, Rijksarchief Gent, Stadsarchief Lokeren, ADVN, CEGESOMA, Geheugen Collectief).
De beelden van aalmoezenier en fotograaf Longinus De Munter van het kamp vormden de basis van de expo: het leven in naoorlogse gevangenissen en interneringscentrawerd zelden fotografisch gedocumenteerd. Naast zijn foto’s was artistiek werk te zien dat in het kamp werd gemaakt, van onder andere Filip De Pillecyn, Paul De Clercq, Gaston Feremans en Romain Malfliet. Getuigenissen uit dagboeken van de kampbewoners en bewakers wisselden af met actuele verhalen en herinneringen van ooggetuigen en hun kinderen.
Tijdens het project kregen bezoekers ook de kans om hun erfgoed in privébezit aan een annex van de tentoonstelling toe te voegen. De ‘kampcollectie’ bleef aangroeien tot de laatste dag. Alle stukken werden gedigitaliseerd en gedeeld met het ADVN en het Stadsarchief Lokeren.
Los van de tentoonstelling, vond het Lokerse stadsbestuur het essentieel deze geladen geschiedenis op een correcte manier een plaats in (het verleden van) de stad te geven. De inhuldiging van een informatieplaat op de voormalige site gebeurde op 9 maart 2018, aansluitend op een publieksgesprek over de verwerking van de repressie na de Tweede Wereldoorlog en voorafgaand aan de voorstelling van het boek ‘Opgesloten tussen zwart, wit en grijs. Het kamp van Lokeren 1944-1947’ van Björn Rzoska. De leerlingen van het vijfde en zesde leerjaar van basisschool De Rozen, die op de voormalige kampsite is gevestigd, gingen vanaf dat moment - samen met museum, leerkrachten, ouders en grootouders - dieper in op de geschiedenis van de plek waar de school is gebouwd. Directie en leerkrachten ontwikkelen momenteel samen met het Stadsmuseum een format om hier ook de volgende jaren mee aan de slag te gaan.
Het project Het kamp van Lokeren 1944-1947. Opgesloten tussen zwart, wit en grijs had duidelijk een breder bovenlokaal potentieel dan dat het Stadsmuseum Lokeren als lokale speler gewend is. Meer dan 12500 mensen bezochten de tentoonstelling en het aantal activiteiten in het kader van de tentoonstelling breidde uit op vraag en maat van partners, bezoekers en andere organisaties. De Lokeraars zochten en vonden in de tentoonstelling iets anders dan de over heel Vlaanderen verspreide ‘kampgemeenschap’. Het project bood een antwoord op zowel de vragen van stadsbewoners en schooljongeren (‘Wat was dat kamp? Waar lag het? Waarom was er in onze stad zo’n grote interneringplaats? Wie zat er en waarom?) als die van familieleden van ex-geïnterneerden (‘Waarom werd mijn vader of grootvader opgesloten? Hoe verliep het leven in het kamp?’). Op veel nauw betrokken bezoekers had de tentoonstelling - door een eerste ‘visuele’ confrontatie met een moeilijk familiaal verleden - een sterk emotioneel effect. Uit het hele project bleek dat het museum een grote rol kon spelen als bemiddelaar tussen de bewaarinstellingen die het erfgoed en de kennis over het Lokerse hechteniskamp beheren, de onderzoekswereld en de erfgoedgemeenschap.
Björn Rzoska , Opgesloten tussen zwart, wit en grijs : Het kamp van Lokeren (1944-1947), Doorbraak, 2018
U wordt geraakt door deze bijdrage of u wenst te reageren?
Uw opmerkingen, commentaren en ideeën zijn welkom via belgiumwwii@arch.be
