Universiteit Antwerpen. (bijdrage gepubliceerd op 14 januari 2019)
Een ontsnappingslijn oprichten en Engelse piloten doorheen bezet België, Frankrijk en over de Pyreneeën smokkelen. Deze vluchtelingen voorzien van valse papieren en een gids. Een netwerk uitbouwen van burgers die bereid zijn om hen onderdak te bieden. Mannenwerk! Althans volgens de Britse viceconsul in Bilbao bij wie Andrée de Jongh in augustus 1941 gaat aankloppen met de vraag om haar netwerk te financieren. Het kost de 25-jarige vrouw veel overtuigingskracht om de Britten te doen geloven dat zij aan het hoofd van een ontsnappingslijn staat
Andrée De Jongh – binnenhuisarchitecte van opleiding – werkt tijdens de Duitse inval in mei 1940 als verpleegster. Eind 1940 richt ze samen met enkele vrienden in Brussel een organisatie op die onderdak verleent aan Britse militairen die achtergebleven zijn in bezet gebied. Samen met Arnold Deppé bouwt De Jongh het netwerk Comète uit. Tussen 1941 en 1944 smokkelt Comète meer dan 800 mensen weg uit bezet West-Europa.
Joodse ouders overtuigen om hun kinderen tijdelijk af te geven. Deze kinderen een nieuwe identiteit en een onderduikadres geven. Wel vrouwenwerk deze keer? Het vertrouwen van ouders winnen om de zorg voor hun kinderen over te nemen, past alvast iets beter binnen traditionele opvattingen over de rol van vrouwen dan het oprichten van een ontsnappingslijn voor geallieerde piloten. Opnieuw is hier een Andrée aan het werk: Andrée Geulen.
Als onderwijzeres in een Brusselse lagere school wordt ze in 1942 geconfronteerd met leerlingen die een gele ster dragen en vervolgens uit haar klas verdwijnen wanneer ze samen met hun ouders gedeporteerd worden. Geulen wordt gevraagd toe te treden tot het Joods Verdedigingscomité en engageert zich meteen. De 21-jarige Brusselse wordt een centrale figuur binnen een netwerk dat meer dan 2000 joodse kinderen zal redden van de deportatie.
Met de voorbeelden van Andrée de Jongh en Andrée Geulen kies ik hier niet toevallig voor twee tot de verbeelding sprekende verzetsactiviteiten. Maar zijn deze voorbeelden representatief voor de activiteiten van vrouwen binnen het verzet? En is het zinvol om hier een onderscheid te maken tussen vrouwen- en mannenwerk?
Beide Andrées zijn jonge, ongehuwde, kinderloze vrouwen uit Brussel die een opleiding genoten hebben en een beroep uitoefenen. Is dit toeval of beantwoordt dit aan het sociale profiel van de doorsnee verzetsvrouw? En had dit profiel invloed op de aard van hun keuzes? Want dat maakt de voorbeelden van De Jong en Geulen volgens mij zo interessant: beide verzetsactiviteiten zijn heel verschillend hoewel ze gedragen worden door personen die op het eerste zicht heel erg op elkaar lijken.
In mijn masterproef – waarin ik focuste op het discours van de Vlaamse clandestiene pers over de toekomst van België na de bevrijding – viel mij de ideologische diversiteit van deze verzetskranten op. Uiteraard was er een oververtegenwoordiging van de communisten. Maar toch merkte ik op dat het verzet zich niet presenteerde als één homogeen blok, maar eerder als een afspiegeling van de Belgische politieke realiteit. Verschillende politieke stromingen waren vertegenwoordigd en gingen met elkaar in debat.
Ik ben benieuwd of ik in mijn lopende doctoraatsonderzoek aan de Universiteit van Antwerpen deze diversiteit ook zal terugvinden wanneer ik het sociaal profiel en de activiteiten van vrouwen binnen het verzet bestudeer. Een onderzoek naar de rol van een specifieke groep – namelijk vrouwen – kan zo een licht werpen op de verscheidenheid aan activiteiten, ideologieën en persoonlijkheden die schuilgaan achter “het verzet”.
Mijn onderzoek zal nog enkele jaren duren. Niettemin is het alvast belangrijk één ding te benadrukken in de aanloop naar 75 jaar bevrijding: het verzet was ook vrouwenwerk. Hoezeer de verhalen van Andrée de Jongh en Andrée Geulen ook tot onze verbeelding zouden kunnen spreken, in de praktijk doen ze dit niet. Ze worden niet verteld en maken dus geen deel uit van onze herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Ik hoop dus alvast enkele lezers te inspireren om de verhalen van deze twee vrouwen verder te ontdekken. En via mijn doctoraatsonderzoek wil ik een plaats opeisen in onze herinnering voor de vele vrouwen én mannen die zich tijdens de Duitse bezetting engageerden in de brede waaier aan verzetsbewegingen die ons land rijk was. Een engagement dat zeer velen onder hen met hun leven betaalden.
D’UDEKEM D’ACOZ, Marie-Pierre. Voor Koning & Vaderland. De Belgische adel in het verzet. Tielt, Lannoo, 2003, 107-111.
D’UDEKEM D’ACOZ Marie-Pierre, Andrée De Jongh, une vie de résistante, Bruxelles, Racine, 2016.
Dictionnaire des femmes belges, 19e et 20e siècles. Bruxelles, Racine, 2006, 160-162.
LOUYET, Paul. België in de Tweede Wereldoorlog. Deel 4. Het verzet. Kapellen, DNB/Uitgeverij Peckmans, 1984, 75-83,
VROMEN, Suzanne. Hidden Children of the Holocaust: Belgian Nuns and their Daring Rescue of Young Jews from the Nazis. New York, Oxford University Press, 2008, 91-108.
U wordt geraakt door deze bijdrage of u wenst te reageren?
Uw opmerkingen, commentaren en ideeën zijn welkom via belgiumwwii@arch.be
