Met zijn strategische ligging langs de Leie, en zijn spoorwegverbindingen in alle windrichtingen, vormde Kortrijk reeds tijdens de Eerste Wereldoorlog een cruciaal knooppunt voor de Duitse oorlogvoering aan het front in de Westhoek. Dat maakte van de stationsomgeving een belangrijk doelwit voor de eerste, ‘primitieve’, geallieerde luchtbombardementen. De ‘speldenprikjes’ van 1914-1918 waren in niets te vergelijken met wat de Leiestad tijdens de Tweede Wereldoorlog zou meemaken. Kortrijk lag toen weliswaar honderden kilometers verwijderd van wat voor front dan ook, maar zijn vormingsstation (Kortrijk-Marke) en de naburige aanwezigheid van een vliegveld (Wevelgem) maakten de stad tijdens de Duitse bezettingsjaren tot doelwit van de geallieerde vliegende armada’s. Daarbij zouden honderden burgers gedood worden.
De Luftwaffe dropte de eerste bommen op Kortrijk. Reeds op 10 mei 1940 bestookten Duitse bommenwerpers (type Heinkel He 111) in de valavond het rangeerstation van Kortrijk en het vliegveld van Wevelgem. De eerste burgers kwamen om het leven. De volgende dag was het opnieuw raak: ditmaal werden de spoorwegbruggen geviseerd. De bommen misten hun doel maar richtten een ware ravage aan in de omliggende straten. Tussen 24 en 27 mei had Kortrijk ‘de pech’ dat een van de zwaarste gevechten van de Achttiendaagse Veldtocht rond de stad plaatsvond (de Leieslag), waardoor er andermaal bommen en burgerslachtoffers vielen. Voor de Kortrijkzanen kwam de Belgische capitulatie dan ook als een verademing. Tientallen burgers vonden de dood in de beginfase van de oorlog.
Zoals overal in België tijdens de bezettingsjaren trachtte men in Kortrijk gewend te geraken aan de inperking van individuele vrijheden, de voedselschaarste, de verplichte tewerkstelling, … en vanaf 1943 kreeg de stad af en toe ook geallieerde luchtbombardementen te verduren: op 14 mei, op 2 juli en op 4 september. Bij dat laatste bombardement kwamen 57 burgers om het leven en raakten honderd anderen gekwetst. In 1944 ontwikkelde het geallieerde opperbevel in voorbereiding op de landing in Normandië een zogenaamd Transport(ation) Plan: strategische en systematische bombardementen gericht tegen vormingsstations, spoorwegbruggen en reparatiewerkplaatsen waardoor de Duitse reactie op een invasie in Frankrijk sterk gehinderd zou worden.
Omdat niet alle betrokkenen even overtuigd van dit plan waren – er zouden wel eens erg veel burgerslachtoffers kunnen vallen – werd beslist om proefbombardementen uit te voeren op zes ‘Franse’ vormingsstations: Trappes, Aulnoy, Le Mans, Amiens, Laon en tot slot ‘Courtrai’, dat als Frans beschouwd werd. Op 26 maart 1944 was Kortrijk aan de beurt. Iets na negen uur ’s avonds losten 109 vliegtuigen van de Bomber Group gedurende 23 minuten 2.100 bommen op de stad. Het merendeel kwam op het vormingsstation terecht, maar ook andere delen van de stad werden getroffen. In totaal vielen minstens 250 burgerdoden en 116 gewonden.
De ‘proefbombardementen’ werden als een succes beschouwd, en dus kreeg het Transport Plan groen licht, al vroeg men om geen doelen te weerhouden waar naar schatting meer dan 150 burgerlijke slachtoffers zouden omkomen. In de daaropvolgende maanden werd Kortrijk nog verschillende keren gebombardeerd. Volgens officiële bronnen loeiden de sirenes in 1944 in totaal 557 keer. De mensen leefden meer onder dan boven de grond. De angst was er goed ingeslopen, en vele Kortrijkzanen verfoeiden de geallieerden voor de bombardementen.
In de nacht van 20 op 21 juli 1944 werd om 0u45 alarm geslagen. Twee bombardementsgolven troffen de stad. Het bombardement van 21 juli 1944 was het laatste dat Kortrijk te verwerken kreeg. De stad bleef later gespaard van V1- en V2-bommen. Volgens de lijsten en verslagen die in het Stadsarchief van Kortrijk bewaard worden, kwamen 182 burgers om het leven door het bombardement van juli 1944. In totaal zouden 515 burgers omkomen en nog eens 384 gewond raken door bombardementen op de stad (Duitse en geallieerde samen), althans volgens auteurs Lambert en De Buck. In april 1945 had de Kortrijkse stadsingenieur het aantal burgerdoden geraamd op 635, en telde hij ook nog 66 ‘zwaar gekwetsten’. Mogelijk bevat zijn telling ook andere slachtoffers dan van bombardementen, al lijkt april 1945 vroeg om reeds een overzicht te hebben op stadsgenoten die eventueel in Duitsland overleden waren. Ofwel rekende deze raming ook gewonden mee die alsnog aan hun verwondingen bezweken waren. Wat er ook van zij: correcte cijfers over het aantal burgerslachtoffers blijft een heikele kwestie, die een grondig onderzoek vraagt.
Op de luchtfoto (21/8/1944) die een maand na het bombardement van 21 juli genomen werd, lijken de sporen en het vormingsstation alweer min of meer hersteld te zijn. De ‘nevenschade’ kan echter moeilijk genegeerd worden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte België uitgebreid kennis met het concept van collateral damage (of friendly fire, de beide worden vaak als synoniem gebruikt): de onbedoelde schade aan burgers en gebouwen die geen militair doelwit vormen. Kortrijk was wat dat betreft een van de zwaarst getroffen plekken van België. De Leiestad had een veelvoud aan burgerdoden door geallieerde, dan door Duitse, bombardementen te betreuren: respectievelijk minstens 515 doden tegenover minder dan 100. Dat gegeven blijft een oncomfortabele erfenis binnen de herdenkings- of herinneringscontext van de Tweede Wereldoorlog.
Raoul DE PAEPE, De luchtaanvallen op Kortrijk, Heule, Marke en Bissegem gedurende de Tweede Wereldoorlog (1939-1945), (Kortrijk, Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, 1977)
Véronique LAMBERT; Isolde DE BUCK. 1944: Friendly Fire boven Kortrijk (Kortrijk, Uitgeverij Groeninghe, 2004)
José VANBOSSELE, Kortrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deel 1: Kroniek naar het dagboek van dokter Mattelaer (Kortrijk, Uitgeverij Groeninghe, 1986)
José VANBOSSELE, Kortrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deel 3: De verwoesting van de stad (Kortrijk, Uitgeverij Groeninghe, 1988)
Stadsarchief Kortrijk TREZOOR, M.S.AK., 2848, Stukken met kaart i.v.m. verslagen over luchtaanvallen, de opgave van de beschadigde huizen en van de slachtoffers, maatregelen voor de begrafenis van de slachtoffers, 1943-1945.
.jpg)