In de namiddag van 7 mei 1945 bereikt het nieuws over de Duitse capitulatie België . Het document van de overgave werd getekend in Reims om 2 u. 41 ’s morgens. Een tweede document zal getekend worden in Berlijn in de nacht van 8 op 9 mei. Voor de Sovjets was het belangrijk dat de handtekening gezet werd in de hoofdstad van het verslagen Duitsland. Hoe dan ook, 8 mei is het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa.
Vanaf de avond van 7 mei toont de Belgische bevolking op geïmproviseerde wijze haar vreugde. Openbare plaatsen worden overspoeld. De vlaggen worden uitgehangen. Er wordt gezongen en gedanst. Maar het is natuurlijk pas op 8 mei dat de officiële capitulatie plaatsvindt: de sinds bijna vijf jaar zo langverwachte “V-Day”. De viering is officieel en feestelijk. Alle radioprogramma’s beginnen gedurende een week met de Brabançonne. De ambtenaren krijgen een dag vakantie en de scholen blijven gesloten tot 11 mei. De 8ste mei begint zoals het hoort met een hommage door de regering aan het Graf van de Onbekende Soldaat en aan de Nationale Schietbaan, twee zeer symbolische plaatsen in het Belgisch patriottische geheugen, die de tweede wereldoorlog in de eerste laten overgaan. Wanneer de Britse premier de capitulatie officieel aankondigt op de radio kan het feest echt beginnen. De kerkklokken luiden op volle kracht. Er vormen zich stoeten, een ongebreidelde menigte vult de pleinen en de belangrijkste verkeersaders van steden en dorpen. De geallieerden zijn de helden van de dag, veel meer dan de verzetslieden wiens engagement al wat vergeten lijkt. Er wordt hulde gebracht aan Roosevelt, Churchill en de Gaulle, maar ook aan Stalin. Het prestige van de Sovjetunie en het Rode Leger bereiken in mei 1945 een hoogtepunt. In zijn toespraak bedankt de Eerste Minister zowel de Geallieerden als de binnenlandse eenheden en de Belgische militairen die vochten in Afrika, zonder diegenen die deelnamen aan het eindoffensief in de nasleep van de D-Day te vergeten. Overal zijn er geïmproviseerde concerten en parades. Om middernacht loeien de sirenes. De oorlog op het Europese front is afgelopen.
Samen met de vreugde voor de capitulatie verwacht men ook de terugkeer van de koning. Hij werd op 7 mei door het Amerikaanse Leger bevrijd in Strobl in Oostenrijk. Over deze kwestie worden al enkele dagen uiteenlopende posities ingenomen. De communisten zijn als eerste, sinds 28 april 1945, voorstander van de troonsafstand. . De socialisten maken hun standpunt kenbaar op 5 mei. Zij denken in dezelfde richting, zij het in meer gematigde termen. Hetzelfde geldt voor de Liberale Partij. De Christelijke Volkspartij, dan nog in volle opbouwfase, zal van de koningskwestie haar strijdpunt maken. Maar los van deze politieke stellingnames, vinden bij de aankondiging van de bevrijding van de koning vanaf 7 mei manifestaties plaats voor de hekken van het Koninklijk Paleis. Ze gaan de volgende dag door, niet zonder tegenmanifestaties uit te lokken. In de pers neemt dit item een aanzienlijke plaats in en steekt de viering van de capitulatie bijna naar de kroon. .
Diezelfde 8ste mei wordt ’s avonds een tweede ministerraad gehouden, geheel gewijd aan de koningskwestie. ’s Anderendaags vertrekt een regeringsafvaardiging naar Strobl. Dit eerste contact en de volgende evolueren al vlug naar een dovemansgesprek.
Met de geleidelijke terugkeer van de krijgsgevangenen en zeker van gedeporteerden wordt de publieke opinie geconfronteerd met een andere oorlogsrealiteit. Uitgemergelde lichamen, gebroken mensen, ondraaglijke getuigenissen die in de pers verschijnen; al deze elementen lokken een nieuwe golf van spontane volksrepressie uit. Vooral de bevrijding van Buchenwald, onderwerp van vele reportages en persoonlijke verhalen, beroert de gemoederen. Sinds eind april worden verschillende incidenten gemeld op meerdere plaatsen. De regering beveelt bij de terugkeer van gedeporteerden aan om de vrijlating van “incivieken” op te schorten of zelfs om anderen terug op te sluiten, waardoor diegenen die al actie ondernomen hadden zich gesteund voelen. In de minsterraad van 8 mei rapporteert de liberale Minister van Landsverdediging Léon Mundeleer, arrestaties van verdachten, brandstichting op boerderijen, doodsbedreigingen. Bijna acht maanden zijn verstreken sinds de bevrijding en sommigen zijn van mening dat de repressie van de collaboratie te traag verloopt en dat de mazen van het net te groot zijn. Onder de geviseerden bevindt zich ook Léon Degrelle, wiens arrestatie de pers verschillende keren aankondigt maar die er toch maar mooi in slaagt naar Spanje te vluchten waar hij aankomt op … 8 mei 1945. Het weekend na de capitulatie vinden de meeste incidenten plaatsen en dit vooral in Oost- en West-Vlaanderen en in Henegouwen. Deze incidenten variëren van plunderingen tot ernstiger vormen van geweld, maar het minste dat kan gezegd worden is dat het een indicatie is van het gevoel bij een deel van de bevolking.
Vanaf april zijn hier en daar sporadisch verspreide stakingen uitgebroken die verband houden met de gebrekkige ravitaillering : bepaalde voedingsmiddelen zijn nog steeds moeilijk verkrijgbaar. De context is bijzonder : de regering Van Acker I, geïnstalleerd sinds februari, beschikt over bijzondere machten. De lonen blijven bevroren. Stakingen zijn verboden. We kunnen hier spreken van een burgerlijke mobilisatie van de bevolking. In de mijnen wordt een soort van verplichte tewerkstelling opgelegd. Op 6 mei 1945 begint een stakingsgolf in de steenkoolmijnen van de Borinage. Al vlug volgen andere Waalse bekkens. Deze stakingsgolf wordt gedragen door materiële problemen, looneisen en een diepgeworteld ongenoegen bij de mijnwerkers waarvan iedereen weet dat zij een essentiële rol spelen. Deze stakingen vinden plaats minder dan een maand na het ontstaan van het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) , dat bestaat uit socialisten, maar ook renardisten en in het bijzonder communisten.. Ook al spelen deze laatsten een zeer actieve rol in de stakingen, toch moet worden vastgesteld dat het gebrek aan perspectief bij het einde van de oorlog zwaar doorweegt bij het mobiliseren van de mijnwerkers. Pas op 23 mei zal deze stakingsbeweging stoppen.
8 mei 1945 mag dan wel een feestdag zijn, de uitbundigheid van de bevrijding in september 1944 blijft uit. Daar zijn verschillende verklaringen voor. De bevrijding vertaalt zich in het bijna fysiek voelbare vertrek van de Duitse bezetter. Hoewel bepaalde regio’s en verschillende steden nog veel geleden hebben na de bevrijding, wordt vanaf dat moment de dagelijkse Duitse aanwezigheid niet meer gevoeld. Sinds maanden bericht de pers over de vorderingen van de geallieerden. De capitulatie wordt verwacht, niemand wordt erdoor verrast , in tegenstelling tot de bevrijding die in september op zeer korte tijd haar beslag krijgt. De blijvende materiële moeilijkheden wegen ook op het gemoed. Velen hadden gehoopt dat het einde van de bezetting ook het einde van de rantsoenering met zich zou meebrengen. Maar daar is niets van aan. Sommige waarnemers suggereren zelfs dat de situatie nog slechter is dan tijdens de bezetting. De Belgische overheid heeft dan ook de instanties die belast waren met de voedseldistributie, zoals de Nationale Landbouw- en Voedingscorporatie, afgeschaft. Ook de aanwezigheid van de geallieerde soldaten, die paradoxaal genoeg de bevoorrading van sommige producten verzekeren, wordt als een obstakel voor de verbetering van de bevoorrading beschouwd. De materiële situatie blijft uiterst moeilijk, daarvan getuigt de stakingsgolf van mei 1945. Verder verklaren ook de koningskwestie en de repressie - te traag geacht op het moment van de terugkeer van de gedeporteerden – de minder feestelijke ambiance in vergelijking met september. De oorlog heeft nu een ander gezicht : dat van de teruggekeerde gedeporteerden wiens getuigenissen beetje bij beetje de verschrikkingen van nazisme blootleggen. En daarbij moet benadrukt worden dat begin mei 1945 over het tragische lot van de Europese Joden nog nauwelijks gesproken wordt .
Conway Martin, The sorrow of Belgium. Liberation and Political reconstruction 1944-1947, Oxford, Oxford University Press, 2012.
Gérard-Libois Jules et Gotovitch José, Léopold III. De l'an 40 à l'effacement, Bruxelles, coll. Pol-His, Crisp, 1991.
Kesteloot Chantal et Rochet Bénédicte, Bruxelles, ville libérée 1944-1944, coll. Villes en Guerre, Waterloo, La Renaissance du Livre/CegeSoma, 2019.
