In alle bevrijde landen keert de bevolking zich tegen verdachten, hun gezinnen en hun bezittingen. De straatrepressie rolt in twee golven over België: een eerste keer bij de bevrijding, in september-oktober 1944, en een tweede keer na de overgave van Duitsland in mei 1945. Van de regering-Pierlot moeten de burgemeesters verdachten interneren, maar de meesten weigeren deze verantwoordelijkheid. Omdat Rijkswacht en politie onderbemand en –bewapend zijn, neemt de bevolking het heft in eigen handen. Het verzet treedt bij de arrestaties niet op als organisator, maar neemt als moreel gezag evenzeer het initiatief.
In alle landen gaat de volksrepressie gepaard met fysiek geweld, vernederingen en mishandelingen. De beelden van kaalgeschoren vrouwen, geplunderde huizen, stukgeslagen inboedels en met hakenkruizen bekladde gevels komen overal terug. Verschillende arrestaties gebeuren onwettelijk, zonder interneringsbevel of slechts op basis van vage beschuldigingen. In België belanden verdachten in gevangenissen, maar ook in gebouwen die provisoir worden ingericht zoals fabrieken, oude abdijen en leegstaande panden. Door rake klappen, in heuse lynchpartijen of bij wederrechtelijke executies, vallen er naar schatting ook enkele tientallen doden, een aantal dat vele malen lager ligt dan de duizenden in Frankrijk.
In totaal belanden in de maanden na de bevrijding tussen 50 en 70.000 mensen tijdelijk of langer in een gevangenis of interneringskamp. De overheid richt consultatieve commissies op om zo snel mogelijk het kaf van het koren te scheiden. Zij onderzoeken geval per geval en maken ongerechtvaardigde opsluitingen zo nodig ongedaan. Als bij de Duitse overgave gevluchte verdachten terugkeren en met de gerepatrieerde gedeporteerden ook de gruwelverhalen van de concentratiekampen bekend worden, stijgt het aantal geïnterneerden opnieuw. Het volk keert zich opnieuw tegen personen die verdacht worden van collaboratie. Dezelfde taferelen spelen zich af en sommigen zitten voor de tweede maal vast. Na de zomer van 1945 koelen de gemoederen af en zet het aantal opsluitingen definitief een daling in.
Aerts, Koen, Dirk Luyten, Bart Willems, and Paul Drossen. Was Opa Een Nazi? Speuren Naar Het Oorlogsverleden. Tielt: Lannoo, 2017.
Aerts, Koen. “Repressie Zonder Maat of Einde?” De Juridische Reïntegratie van Collaborateurs in de Belgische Staat Na de Tweede Wereldoorlog. Gent: Academia Press, 2014.
Grevers, Helen. Van Landverraders Tot Goede Vaderlanders : De Opsluiting van Collaborateurs in Nederland En België 1944-1950. Amsterdam: Balans, 2013.
Van Haecke, Lawrence. “Repressie En Epuratie. De Bescherming van de Uitwendige Veiligheid van de Staat Als Politiek-Juridisch Probleem Tijdens de Belgische Regimecrisis (1932-1948).” Ph.D. Thesis, Universiteit Gent, 2014.
