Voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog krijgt de jeugd – tussen de kindertijd en de volwassen leeftijd – bijzondere aandacht. De jeugd wordt geassocieerd met een potentieel tot emancipatie en agitatie. Daarom wordt ze moreel en sociaal omkaderd, met name door de jeugdbewegingen.
In de oorlog blijft deze situatie bestaan en wordt zelfs versterkt. De omkaderingsstructuren, vooral dan de katholieke, zetten hun rekrutering verder. Tezelfdertijd legt een zeer moraliserend betoog de angsten en de ambities bloot van de volwassenen, angsten en ambities die ze projecteren op de jeugd. Nochtans delen de jongeren op hun manier heel vaak het lot van de volwassenen. Ze voelen ook de onrust van de oorlog en de bezetting: de exodus, de beperkingen, de aanwezigheid van de bezetter, de bombardementen en de vernielingen.
In de herfst van 1942 roepen de Duitsers de verplichte tewerkstelling in het leven. Tienduizenden Belgen worden verplicht om in het buitenland te werken voor Duitsland. In 1943 wordt deze maatregel ook van toepassing op jonge mannen (vanaf 18 jaar) en jonge vrouwen (vanaf 21 jaar). Duizenden jongeren, de zogenaamde ‘werkweigeraars’, weigeren en duiken onder. Anderen treden toe tot het verzet maar dat blijft een minderheidsfenomeen.
Duizenden jongeren – meestal afkomstig uit een familie van collaborateurs – engageren zich tijdens de oorlog in de jongerenafdelingen van de collaborerende bewegingen. Na de oorlog krijgen ze een aparte behandeling van de Belgische regering: de jongsten (minder dan 16 jaar) en het merendeel van diegenen die nog geen 18 zijn (met uitzondering van diegenen die de meest zwaarwichtige feiten gepleegd hebben) worden door de jeugdrechtbank berecht. Men past dan de wet van 15 mei 1912 toe die handelt over kinderbescherming.
François, Aurore. « A triumph for the protectional model? How Belgian institutions for delinquent children dealt with young collaborators (1944-1950) ». In Incarceration and Regime Change. European Prisons in and around the Second World War, par Christian G. De Vito, Ralf Futselaar, et Helen Grevers, 127‑43. Berghahn Books, 2017.
François, Aurore. Guerres et délinquance juvénile. Un demi-siècle de pratiques judiciaires et institutionnelles envers des mineurs en difficulté (1912-1950). Bruxelles: La Charte, 2011
Maerten, Fabrice. « Jeunesse et Résistance. Entre mythe et réalité. Le cas du Hainaut, 1940-1944 ». Cahiers d’histoire du temps présent, no 8 (2001): 257‑305.
