Al van bij de aanvang brengt de oorlog de kinderen in zeer moeilijke situaties. Bij het begin van het conflict vertrekken vele vaders naar de strijd. Sommigen komen niet terug en tienduizenden worden voor korte of lange tijd gevangen genomen. En dat alles terwijl de angst voor de bezetter en de herinnering aan de invasie van 1914 veel families op de vlucht jaagt. Het is een exodus.
Heel snel wordt de bezetting van het grondgebied een synoniem voor ontbering. Ook de kinderen dragen hier de gevolgen van: Belgische families hebben zowat een tekort aan alles: voedsel, kleding, brandstof voor de verwarming.... In de herfst van 1940 starten de secretarissen-generaal Winterhulp op. En dat op vraag van het bezettende militaire bestuur, dat bang is voor een opstand van de hongerige bevolking.
Deze organisatie is in het begin zeer omstreden. De kinderen zijn de grootste begunstigden: soepbedelingen (voor ongeveer 700.000 kinderen), maaltijden en voedingssupplementen. Voor de kinderen uit de stad die het meest verarmd zijn, worden er verblijven op het platteland gepland.
De publieke en private liefdadigheidsinstellingen slagen er niet in om een eind te maken aan de moeilijkheden van de families. Zelfs al nemen ze heel concrete maatregelen met een grote spanwijdte. Getuige hiervan is de inschakeling van de allerjongsten in de gezinsstrategie om te overleven, al dan niet wettig: de restjes van de oogst van de velden halen, stropen, de zwarte markt, diefstal en heling...
Naar school gaan wordt moeilijk door de bombardementen en de vernieling van de gebouwen, door de opeising of de bezetting van de scholen door de troepen (door de Belgen, Duitsers en later tijdens de bevrijding de geallieerden), maar ook door de pogingen van de bezetter om de schoolprogramma’s aan te passen. Met weinig resultaat overigens.
Als gevolg van de anti-Joodse maatregelen,worden er duizenden kinderen gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen. Ze zijn, samen met ouderlingen en invaliden, de eersten die er uitgeroeid worden. Sommige ouders vertrouwen hun kinderen toe aan andere families of aan instellingen via de steun van organisaties zoals de afdeling Enfance van het Comité de défense des Juifs. Hierdoor ontsnappen ze aan de dood, maar de ervaring is niet minder traumatiserend voor de rest van hun leven
De oorlog is overal en raakt ook aan de verbeelding van de kinderen. Ze maken zich ervaringen eigen waarmee ze direct geconfronteerd worden of die ze overhoren in de gesprekken van de volwassen, en dat doen ze op hun eigen manier. Hun spelletjes, hun kindertekeningen en hun verzamelde herinneringen getuigen, soms vele decennia na het conflict, van het zware juk dat de oorlog op hun kindertijd legde.
Colignon, Alain. « Secours d’hiver, secours d’Hitler? » Jours de guerre, no 6 (1992): 65‑90.
François, Aurore. Guerres et délinquance juvénile. Un demi-siècle de pratiques judiciaires et institutionnelles envers des mineurs en difficulté (1912-1950). Bruxelles: La Charte, 2011.
Fohn, A. « Secret et traumatisme : l’expérience des enfants juifs cachés en Belgique ». L’Autre 2, no 11 (2010): 189‑98.
Van Ruyskensvelde, Sarah.
Wartime schooling and education policy in the second world war :
catholic education, memory ... and the government in occupied Belgium. London: Palgrave Macmillan, 2016.
