In 1940 oefent de katholieke Kerk nog een aanzienlijke invloed uit op het maatschappelijke leven in België. Ze beschikt over een uitgebreid netwerk aan organisaties. Om haar werkzaamheden te kunnen verderzetten, legt ze zich neer bij een modus vivendi met de bezetter. Tegelijk verzet ze zich tegen de collaboratiebewegingen.
De bezetter en de Kerk vinden elkaar vrij snel: laatstgenoemde onthoudt zich van elke politieke activiteit terwijl de bezetter het morele en spirituele domein ongemoeid laat. Het is een broos evenwicht en talloze inbreuken op dit akkoord zullen de verhouding gaandeweg verzuren. De spanningen lopen met name op wanneer in de herfst van 1942 de verplichte tewerkstelling in Duitsland wordt ingevoerd.
Het komt echter niet tot een breuk. De Militärverwaltung (MV) probeert de Kerk ter wille te zijn en zo te vermijden dat de MV verzwakt wordt en nadien overvleugeld door de SS. Het episcopaat wil van haar kant de gevestigde orde niet aan het wankelen brengen en voert een politiek van het minste kwaad.
De kerkelijke hiërarchie neemt daarentegen wel uitgesproken stelling tegenover de collaboratie. Ze is gehecht aan de eenheid van het land en wil geen contact hebben met het Vlaams-nationalistische Vlaams Nationaal Verbond(VNV). Tegenover Rex, dat is voortgekomen uit de Katholieke Actie, spreekt het zich daarentegen minder categorisch uit. Zodra de leidinggevenden van Rex, zoals die van het VNV, van mening zijn dat de christelijk geïnspireerde organisaties hun werkzaamheden moeten overlaten aan de staat, worden alle contacten verbroken.
Vanaf dat ogenblik lopen de spanningen tussen de collaborateurs en de Kerk verder op. Rex en het VNV bekritiseren openlijk de kerkelijke instellingen en nevenorganisaties. In reactie daarop zal de kerkelijke autoriteit alle blijken van sympathie tegenover de collaboratie onmogelijk maken binnen haar structuren. In de zomer van 1944 gaan de rexisten zelfs zover dat ze priesters executeren als zogenaamde vergeldingsmaatregel.
Gevers, Lieve. Kerk in de Kering: De Katholieke Gemeenschap in Vlaanderen 1940-1980. Kalmthout: Pelckmans, 2014.
Maerten, Fabrice, Mark Van den Wijngaert, and Frans Selleslagh. Entre La Peste et Le Choléra : Vie et Attitudes Des Catholiques Sous l’occupation. Gerpinnes: Quorum, 1999.
