De kern van de Belgische regering in ballingschap in Groot-Brittannië, die einde 1940 wordt gevormd, heeft geen verbindingen met het bezette land en beschikt ook niet over een geheime dienst. De ambtenaren van de Staatsveiligheid zijn immers in België achtergebleven. De regering hecht er groot belang aan te weten wat er in het bezet gebied gebeurt en wil daarom geheime lijnen met België creëren. Dat wordt de taak van een nieuwe veiligheidsdienst opgericht in Londen in november 1940 onder leiding van magistraat Fernand Lepage, die dan 35 jaar oud is. Hij is op dat moment de enige magistraat in Londen die al enige ervaring heeft op het gebied van zo'n clandestiene oorlog.
Vermits de werking van de Staatsveiligheid zich in Groot-Brittannië afspeelt, moeten de Britten technische middelen zoals radiozendtoestellen en codes ter beschikking stellen. Tevens staan zij in voor de opleiding van de agenten die naar het terrein zullen gezonden worden. De Belgische regering neemt van haar kant de financiering van deze zendingen op zich.
De Staatsveiligheid begint als een kleine dienst maar groeit snel uit tot een heuse administratie. In februari 1943 zijn 88 personen in dienst van de Staatsveiligheid, van Lepage tot de bodes. In die periode telt de Staatsveiligheid vijf afdelingen: Inlichtingen, Actie, Politieke Oorlogvoering, Ontsnapping en Gerechtelijke Politie. De eerste vier afdelingen hebben tijdens de hele periode van de 2de W.O. 129 zendingen en netwerken beheerd. De afdeling Inlichtingen heeft meer dan 150,000 pagina’s met inlichtingenrapporten uit bezet België ontvangen.
In 1943 wordt de Staatsveiligheid gereorganiseerd. William Ugeux, die pas uit bezet België is aangekomen, komt aan het hoofd van de directie-generaal inlichtingen en actie. De auditeur-generaal Walter Ganshof van der Meersch, die in augustus 1943 kort na Ugeux aankomt, wordt benoemd, in december 1943, tot Hoog Commissaris voor 's Land Veiligheid. Deze twee mannen, die ‘het terrein’ kennen, staan kritisch tegenover de werking van de SV, aan wie zij traagheid en onsamenhangend optreden verwijten. De reorganisatie valt niet in goede aarde bij Lepage, die meent dat zijn gezag ondermijnd wordt. De dienstnota’s die Lepage van Ugeux ontvangt tonen een soms ijskoude verhouding.
De samenwerking van de vijf afdelingen met hun Britse tegenhangers verloopt ook niet altijd harmonieus. Inlichtingen heeft doorgaans een goede verstandhouding met SIS. De dienst Actie, die met de Special Operations Executive (SOE) zou moeten samenwerkingen, ziet zich einde 1942 genoodzaakt de relaties met SOE te verbreken. De reden is dat SOE er een gewoonte van maakt zendingen te organiseren achter de rug van de Staatsveiligheid om. Hetzelfde geldt voor Ontsnapping, die haar beklag doet over het eenzijdig optreden van MI9. Deze wrijvingen hebben echter niet belet dat zo’n 300 agenten door de Staatsveiligheid naar bezet gebied zijn gezonden. Deze agenten worden gerekruteerd onder de Belgen die zich in Groot-Brittannië bevinden.
De Staatsveiligheid heeft sinds einde 1940 in enkele neutrale landen (Portugal, Spanje, Zwitserland en Zweden) ‘antennes’ opgericht. De medewerkers van deze ‘antennes’ zorgen voor het versluizen van ontsnapten en van inlichtingenrapporten.
In september 1944 komt er voor de Staatsveiligheid een einde aan de Londense periode. De taken evolueren en de instelling richt zich meer op contraspionage en de vervolging van collaborateurs. Niettemin wordt de samenwerking met de Britse diensten voortgezet in een context die al snel die van de Koude Oorlog wordt. Een deel van het leidinggevend kader, waaronder Fernand Lepage, wordt vervangen. Geleidelijk herneemt de instelling opnieuw de taken die ze bij het begin van de oorlog had.
.jpg)
Roger Coekelbergs Marc Cools en Robin Libert [en alii],Gedenkboek Inlichtings- en Actie Agenten/Livre-Mémorial Agents de Renseignements et d'Action/Gedenkbuch Nachrichten und Aktions Agenten/Memorial Volume Intelligence and Actions Agents, Antwerpen, Apeldoorn, Maklu, 2015.
Emmanuel Debruyne, La guerre secrète des espions belges, Bruxelles, 2008.
Emmanuel Debruyne, Un service secret en exil. L'Administration de la Sûreté de l'État à Londres, novembre 1940 - septembre 1944., CHTP/BEG, 15, 2005, pp. 335-355.
Etienne Verhoeyen & Emmanuel Debruyne, Les années londoniennes, in : M. Cools, K. Dassen, R. Libert & P. Ponsaers, De Staatsveiligheid : essays over 175 jaar Veiligheid van de Staat = La Sûreté : essais sur les 175 ans de la Sûreté de l'Etat, Bruxelles/Brussel, Politeia, 2005, p. 75-92 .
