Na de massale opsluiting van personen verdacht van collaboratie ontstaat al snel het besef dat er iets met deze mensen moet gebeuren. Een groot aantal van hen komt zonder veroordeling weer vrij. Wie achterblijft, moet in de ogen van de Belgische regering worden ‘heropgevoed’ om weer een volwaardig staatsburger te kunnen zijn. Men wil vooral voorkomen dat er een groep paria’s in de naoorlogse samenleving ontstaat.
Een speciale dienst binnen het Ministerie van Justitie gaat zich hier mee bezig houden. De Dienst Wederopvoeding, Reclassering en Voogdij, onder het Beheer van het Bestuur van het Gevangeniswezen, treedt in november 1946 in werking. De missie berust op drie pijlers: heropvoeding door arbeid, reclassering via onderwijs en voogdij middels toezichthouders.
Heropvoeding door middel van arbeid vindt vanaf midden 1946 plaats. Vanuit kampen zoals Beverlo gaan honderden collaborateurs aan de slag, niet enkel in de mijnen maar ook met andere vormen van gevangenisarbeid buiten en binnen de afsluiting. Werken wordt door de betrokken Belgische professionals gezien als een overgang van het passieve gevangenisleven naar het actieve vrije leven en een aanpassing aan het burgerleven. Daarbij kunnen collaborateurs door inzet in de materiële wederopbouw van België zich gewillig tonen om opnieuw een goede burger te worden.
Reclassering via onderwijs wordt in de Belgische kampen en gevangenissen georganiseerd. Onderwijs moet voorkomen dat gevangenen na hun vrijlating in de bijstand of in illegale circuits belanden. Opvallend is de nadruk op de Belgische natie in de gegeven voordrachten en cursussen. Vakopleidingen vinden plaats in het Klein Kasteeltje te Brussel, in Merksplas, Saint Hubert en later ook in Beverlo. Speciale opleidingen voor vrouwen worden in de gevangenis van Sint-Andries te Brugge georganiseerd.
Verschillende collaborateurs blijven bij hun vrijlating nog onder toezicht van de Dienst Wederopvoeding, Reclassering en Voogdij. De Voogdijdienst telt in maart 1948 15.755 dossiers en 12.100 effectief uitgeoefende voogdijen. Op 31 december 1949 zijn er 25.890 dossiers: 18.814 actieve, 6.080 beëindigde en 996 nog in te richten voogdijen. De opgestelde richtlijnen formuleren helder waaruit het voogdijschap moet bestaan: “De voogd zal medewerken aan de staatsburgerlijke wederopvoeding en de reclassering der personen voor wie een gebrekkige staatsburgerlijke vorming een der oorzaken van hun misstap werd”.
Aerts, Koen, Dirk Luyten, Bart Willems, and Paul Drossens. Was Opa Een Nazi? Speuren Naar Het Oorlogsverleden. Tielt: Lannoo, 2017.
