Binnen het militair gerecht, bevoegd voor de vervolging van de collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog, is de krijgsauditeur zowel onderzoeksrechter (die het onderzoek leidt en stuurt) als procureur (bevoegd voor de aanklacht voor de Krijgsraad). De auditeur en zijn substituten zijn dus essentiële actoren met het oog op een beter begrip van de repressie.
Na de bevrijding neemt het aantal auditoraten exponentieel toe: van vier in vredestijd (georganiseerd in 1927) tot niet minder dan eenentwintig in februari 1946. Ze moeten zich buigen over een niet aflatende stroom aan dossiers omtrent incivisme, maar ook andere taken van het militaire gerecht op zich nemen (met name de bescherming van de geallieerde legers en het bestuderen van oorlogsmisdaden). Het aantal auditoraten zal geleidelijk afnemen met het aantal uitgesproken veroordelingen.
De auditoraten staan voor een loodzware opdracht: hun werkzaamheden worden aanzienlijk bemoeilijkt door materiële moeilijkheden (beschikbare burelen, benodigdheden, communicatiemiddelen, enz.), maar ook het personeel dat haar ter beschikking staat, laat ietwat te wensen over. De meeste -vaak onervaren- auditeurs worden tijdens de bevrijding aangeworven en moeten zich razendsnel aanpassen aan een onuitgegeven situatie.
De krijgsauditoraten vallen onder het gezag van het auditoraat-generaal te Brussel. De auditeur-generaal oefent zijn bevoegdheden uit bij het militair gerechtshof in Brussel. Zijn voornaamste opdracht is het vergemakkelijken en aansturen van de verschillende auditeurs en hun werkzaamheden. Op die manier zouden er wat betreft de vervolgingen en veroordelingen geen al te grote lokale en regionale verschillen mogen ontstaan. In die optiek verzamelt hij gegevens en verstrekt hij informatie aan de diverse auditeurs.
Deze bevoegdheden maken van de auditeur-generaal, Walter Ganshof Van der Meersch, in samenwerking met de elkaar afwisselende ministers van Justitie, de centrale figuur die richting en vorm geeft aan de bestraffing van de collaboratie in België. Zijn belang wordt nog verder versterkt door de tweede pet die hij tussen 1943 en eind 1945 draagt: Hoog Commissaris voor ’s Rijks Veiligheid, bevoegd voor de coördinatie van het verzet en voor de handhaving van de orde en veiligheid na de bevrijding.
Aerts, Koen, Dirk Luyten, Bart Willems, and Paul Drossens. Was Opa Een Nazi? Speuren Naar Het Oorlogsverleden. Tielt: Lannoo, 2017.
Aerts, Koen, Dirk Luyten, Bart Willems, and Paul Drossens. Papy Était-Il Un Nazi? Sur Les Traces d’un Passé de Guerre. Racine. Bruxelles, 2017.
Aerts, Koen. “Repressie Zonder Maat of Einde?” De Juridische Reïntegratie van Collaborateurs in de Belgische Staat Na de Tweede Wereldoorlog. Gent: Academia Press, 2014.
Depoortere, Rolande. La Juridiction Militaire En Belgique 1796-1998 : Compétences et Organisation : Production et Conservation Des Archives. Vol. 115. Miscellanea Archivistica Studia. Bruxelles: Archives générales du Royaume, 1999.
Horvat, Stanislas. “Le Déroulement Des Procès d’inciviques Devant Les Juridictions Militaires En 1944-1949.” Bulletin Du CEGES, no. 38 (2003): 3–23
Van Haecke, Lawrence. “Repressie En Epuratie. De Bescherming van de
Uitwendige Veiligheid van de Staat Als Politiek-Juridisch Probleem
Tijdens de Belgische Regimecrisis (1932-1948).” Ph.D. Thesis,
Universiteit Gent, 2014.
