België in oorlog / Artikels

V1 en V2 : wapens van de laatste kans… voor de nazi-propaganda

Auteur : Colignon Alain (Instelling : CegeSoma)

Sinds het begin van de oorlog  verwachtten de geallieerden een mogelijk gebruik van “Duitse geheime wapens” naar analogie met wat het Reich een generatie eerder in de “Grote Oorlog” had gedaan met gifgas en in mindere mate met vlammenwerpers.

Maar afgezien van het gebruik van speciale mijnen en van de ”holle lading” stelde de Wehrmacht  zich lang tevreden met de ontwikkeling van klassieke wapens. Die waren dikwijls (maar niet altijd) van goede kwaliteit  en gebaseerd op reeds beproefde wapens als machinegeweren en –pistolen en gevechtstanks. De vernieuwing lag vooral in bepaalde tactische keuzes zoals de verrassingsaanval met luchtlandingstroepen of de gecombineerde aanval tanks/vliegtuigen om het vijandelijke front te doorbreken en tegenaanvallen te stoppen. In 1943 leverden deze nieuwe tactieken niets meer op en het Duitse leger begon zich onder druk van de geallieerde legers overal terug te trekken; op het terrein begon de nederlaag zich af te tekenen.  

Vanaf dat ogenblik begon de nazi-propaganda opnieuw te schermen met “nieuwe wapens”. Spitstechnologie en vernielingscapaciteit zouden het evenwicht met de geallieerden herstellen en op het laatste moment zorgen voor de “eindzege”. Maar de tijd verstreek en er kwam niets. De Brits-Amerikaanse inlichtingsdiensten hadden wel ontdekt dat bepaalde types ballistische tuigen  bijna klaar stonden om gelanceerd te worden, maar preventieve precisiebombardementen op Duitsland (Peenemünde) en op de kuststreek van het Kanaal zorgden ervoor dat hun inzet tegen de landing in Normandië uitbleef. De avond van 6 juni bleek de landing gelukt en niet één “nieuw wapen” was ingezet om de Brits-Amerikaanse legers vast te pinnen.  De geallieerde strategen dachten  te kunnen herademen. 

Technische gegevens en gebruiksaanwijzing

Op 13 juni lanceerde het  Reich eindelijk zijn eerste « Wunderwaffe »  tegen Groot-Brittannië: de Fieseler Fi-103, een kruisraket  - de eerste uit de geschiedenis – die 850 kg over 300 km kon vervoeren. Het was een simpel maar luidruchtig gestroomlijnd tuig (het geluid door de tijdgenoten  vergeleken met het sputteren van een versleten moto) met een straalmotor  dat 670 km/u. haalde. Omdat de nazi-propaganda het als een eerste “vergeldingswapen” (« Vergeltungswaffe ») bestempelde om de vernietigende geallieerde bombardementen op Duitsland te wreken , werd de Fieseler Fi-103 de  « V1 ». De Vlaamse en Waalse bevolking die weldra met de zware gevolgen ervan zouden geconfronteerd worden, gingen de V1 herdopen tot “vliegende bom” resp. “ robot” (een “vliegtuig zonder piloot”, dus moest een robot  het  besturen…).  Te Luik bv. werd een vernield huis “gerobotiseerd” genoemd, zelfs als er een  V2 en geen  V1 op gevallen was . De  V1  werd inderdaad gevolgd door een andere “vliegende bom” die nog ergere gevolgen had: het  Aggregat  A4, in propagandatermen beter bekend als « Vergeltungswaffe 2 » of « V2 ».  Nu ging het om een echte ballistische raket van 13 ton  die meer dan 800 kg springlading vervoerde over 300 km en die met zijn meer dan 5.700 km/u sneller vloog dan het het geluid. In tegenstelling tot de V1 die afgevuurd werd vanop een zeer zichtbare lanceringsinstallatie was dat voor de V2 niet nodig. De supersonische snelheid maakte afweer ook onmogelijk terwijl de tragere V1  die op lage hoogte steeds rechtdoor vloog vrij gemakkelijk door luchtafweergeschut of jachtvliegtuigen kon neergehaald worden. Hoe verschillend ze ook waren, de twee tuigen hadden een gemeenschappelijk zwak punt: ze waren niet erg precies en de zeer uiteenlopende impact  ervan maakte er meer een psychologisch dan een strategisch wapen van …

De eerste V2 werd op 8 september 1944 op Parijs gelanceerd vanuit Gouvy (provincie Luik), aan de vooravond van de bevrijding. Het luidde weliswaar een nieuw tijdperk in qua moderne oorlogsvoering, maar men had ook kunnen menen dat het een laatste stuiptrekking was die de onvermijdelijke nederlaag van nazi-Duitsland aankondigde. Dat zou echter een vergissing blijken. Het Reich bleef wanhopig verzet bieden en beide wapentypes zouden tijdens de winter 1944-1945 nog dikwijls ingezet worden tegen belangrijke politiek-strategische objectieven in Groot-Brittannië (Londen) en in België (Antwerpen en Luik). 

reichenberg_1945-fieseler-fi-103.jpg
Instelling : United Kingdom Government
Auteursrecht : Public Domain
Oorspronkelijke legende : Fieseler FI 103, 1945
207591.jpg
Instelling : CegeSoma
Collectie : Sipho
Oorspronkelijke legende : "V 1" vor dem Start. Aus guter Deckung wird "V 1" an die Abschussstelle gerollt. Der Start erfolgt durch eine Pressluftanlage. Mit Hilfe eines Fernlenkverfahrens trifft die V 1 das befohlene Ziel. Die gleichbleibende Geschwindigkeit, die von keinem Feindjäger erreicht wirdt, erhält V 1 durch einen Raketenantrieb. Diese erste deutsche Vergeltungswaffe ist eine hervorragende Schöpfung deutscher Luftrüstung.

Goedgekozen doelwitten maar magere resultaten

26602.jpg
Instelling : Cegesoma
Auteursrecht : CegeSoma
Oorspronkelijke legende : V-2 inslag te Antwerpen, kruispunt Frankrijklei, Teniersplaats en De Keyserlei. 27/11/1944 : 128 doden, 196 gekwetsten.
26606.jpg
Instelling : CegeSoma
Auteursrecht : CegeSoma
Oorspronkelijke legende : V-2 inslag te Antwerpen, Kruispunt Frankrijklei, Teniersplaats en De Keyserlei. 27/11/1944 : 128 doden, 196 gekwetsten.
54797(3).jpg
Instelling : CegeSoma
Auteursrecht : CegeSo
Oorspronkelijke legende : Luik. Hoek van de « Place du Marché » en de « rue des Mineurs » (met zicht op de Sint Antoniuskerk)

De onbeschadigde haven van Antwerpen was natuurlijk een uitgelezen doelwit omdat langs daar een groot deel van de geallieerde bevoorrading zou gebeuren, eens de Duitsers verdreven waren uit de benedenloop van Schelde. Dit was het geval eind november 1944.  Een eerste V2  viel op 7 oktober op Brasschaat maar kort daarop was de Metropool intra muros aan de beurt. Op 13 oktober kwam een  “vliegende bom” neer aan  de hoek Karel Rogierstraat/Schilderstraat waarbij  32 doden en 46 gewonden vielen en tientallen huizen vernield werden. Het was maar een begin. Alleen al het arrondissement Antwerpen zou tussen 7 oktober 1944 en 30 maart 1945 getroffen worden door  2.448  V1 en 1262 V2. Antwerpen-stad kreeg  628 V1 en 590 V2  te verwerken waarbij  2.957 doden vielen (5.574 voor het hele arrondissement). Het verschrikkelijkste ogenblik was ongetwijfeld die 16e december 1944 toen om 15. 23 u een  V2  terecht kwam op  een overvolle cinema Rex (met 1.200 toeschouwers, burgers en militairen, voor de western « The Plainsman » met  Gary Cooper). Er vielen 567 doden waarvan 296 soldaten en 289 gewonden. Een halfuur later was het de beurt aan de Twee Netenstraat (Antwerpen-Dam) met nog eens 71 doden en  84 gewonden…  De Passieve Luchtbescherming deed wat ze kon met erg beperkte middelen : na de bevrijding kon ze beroep doen op 797 man terwijl er 2.000 voorzien waren. Het korps groeide wel aan, maar zou nooit meer dan 1.400 man tellen die pas laat zwaar Engels materiaal kregen… De luchtafweer van de Metropool werd sedert oktober ’44 verzekerd door de Anglo-amerikanen die goede resultaten behaalden met de radar en het 500-tal luchtafweerkanonnen van het « Antwerp X »- verdedigingssysteem o.l.v. de brigadegeneraals  George Badger en later Clare H. Armstrong. Met een orgie aan projectielen (blijkbaar een 530.000) slaagde de geallieerde luchtafweer erin van 62% (november) tot  85% (maart ‘45) van de V1’s neer te halen. Maar om dit tot een goed einde te brengen en de haven te vrijwaren waren 22.000 militairen nodig geweest … en het onttrekken van manschappen aan de luchtafweer van Luik.

In de agglomeratie Luik vormden  de bevoorradingsinstallaties van het 1e  US-leger op het oefenplein van Droixhe en het enorme brandstofdepot op het  île Monsin aan het begin van het Albertkanaal  het doelwit. Tussen 26 september en 3 oktober waren er al enkele  V2  (17 in totaal) op Luik afgevuurd. De burgerlijke overheden geloofden  aanvankelijk dat de enorme ontploffingen van de raketten (met 17 doden in Herstal) veroorzaakt werden door Duits geschut van zwaar kaliber. De Amerikaanse militaire overheid sprak dat niet tegen omdat ze de bevolking niet wilde verontrusten … Maar weldra zou een regen van  V1 volgen die duurde van 20 november tot 16 december toen het Ardennenoffensief begon . In totaal zouden er  1.591 V1 en 27 V2 op het arrondissement Luik vallen waarbij tussen 17 september 1944 en 16 februari 1945  1649 mensen omkwamen. Een “gelukstreffer” raakte op 18 december 1944  het brandstofdepot op het  île Monsin waarbij anderhalf miljoen liter benzine verloren ging. Ook de inslag van een vliegende bom op 24 november op het 15th US General Hospital op de site van het oude militair ziekenhuis  Saint-Laurent in het midden van de stad bleef in het plaatselijke collectief geheugen hangen. 19 Leden van het Amerikaans verplegend personeel en 5 burgerlijke hulpkrachten lieten er het leven. Een inslag op de place Seeliger in de voorstad wordt eveneens  herinnerd wegens het veertigtal doden, waarbij de helft kinderen.

Er moet niet op gewezen worden dat alle slachtoffers en schade zowel te Antwerpen, Luik , Londen en elders haast geen invloed hadden op het verdere verloop van de oorlog. De ontplooïng van de nazi-« Wunderwaffen » kwam te laat en hun  rendement was te laag om de val van het IIIe Reich te voorkomen . Maar op menselijk vlak lag de betaalde prijs erg hoog, te hoog. 

Bibliografie

La Belgique sous les bombes 1940-1945, Bruxelles, Commissariat général à la Protection Aérienne Passive, 1945.

Lambert Graillet, Liège sous les V-1 et V-2. Un rajustement de l’importance du drame, Liège, (Chez l’auteur), 1996.

Koen Palinckx, Antwerpen onder de V-Bommen 1940-1945, Antwerpen, Pandora, 2004.

Pieter Serrien,  Elke dag angst : De terreur van de V-bommen op België (1944-1945), met een voorwoord van Rudi Vranckx ; geïllustreerd door Mathias Van den Berge. - Antwerpen : Horizon, 2016.

Zie ook

36(2).jpg Artikels Luchtoorlog in België 1940 – 1945 Colignon Alain
dApot-explosA.jpg Artikels Bombardement van het depot van het Rijksarchief te Luik op 24 december 1944 Wilkin Bernard
Deze pagina citeren
V1 en V2 : wapens van de laatste kans… voor de nazi-propaganda
Auteur : Colignon Alain (Instelling : CegeSoma)
https://www.belgiumwwii.be/nl/belgie-in-oorlog/artikels/v1-en-v2-wapens-van-de-laatste-kans-voor-de-nazi-propaganda.html