Mei 1940. De jonge Nikolaus Brüll is 17 jaar. Hij is afkomstig van Eupen en opgegroeid in de ‘Oostkantons’, het grondgebied dat in 1920 bij België werd gevoegd.
Nikolaus is dus van geboorte een Belg. Zijn ouders waren echter Duitse staatsburgers en zijn Belgische staatsburgers geworden. Toch voelt de familie Brüll zich nauwer betrokken bij haar vroegere vaderland dan bij België. Tijdens het interbellum kan de relatie met Duitsland en België hele families verscheuren.
De toestand wijzigt drastisch met de invasie: op 10 mei 1940 trekken Duitse troepen België binnen. Al gauw, op 18 mei, kondigt Hitler de annexatie aan van de gebieden die vroeger deel uitmaakten van Duitsland. Op 29 mei worden tien gemeenten die nooit Duits zijn geweest eveneens geannexeerd.
De lokale samenleving wordt snel aangepast en de bevolking wordt geïntegreerd in het Duitse Rijk. De familie Brüll vormt geen uitzondering. Zoals vele jongeren sluit Nikolaus in september 1940 vrijwillig aan bij de Hitlerjeugd. Hij wordt eveneens lid van het Arbeitsfront, een Duitse nationaalsocialistische organisatie die bedienden en arbeiders verzamelt. Zo kan hij blijven werken in de textielsector. Zijn vader wordt ook lid van de NSDAP.
Op 23 september 1941 wordt Nikolaus Duitser. Een ordonnantie kent de Duitse nationaliteit toe aan alle inwoners van de Oostkantons en de Duitse nationaliteit met mogelijkheid tot herroeping voor de inwoners van tien gemeenten.
De toekomst van Nikolaus verandert: nu hij Duitser is, wordt hij met 8700 andere jonge mannen ingelijfd in de Wehrmacht.
De oproep voor de militaire dienst, de inschrijvingsprocedure, de geschiktheidstest: alles verloopt zeer snel. In oktober wordt Nikolaus gemobiliseerd naar Bielefeld in het 18de infanterieregiment. Na een opleiding van zes maanden wordt hij naar het Oostfront gestuurd.
Op 31 augustus 1943 eindigt de militaire loopbaan van Nikolaus op brute wijze. De jonge man wordt zwaar gewond aan het rechterbeen. Het wordt geamputeerd en Nikolaus brengt het einde van de oorlog door in de militaire hospitalen van Praag en Pilsen. In mei 1945 wordt hij aangehouden door Amerikaanse troepen en hij wordt gevangen gezet in het kamp van Eger.
Oktober 1945. Na jaren van oorlog en vijf maanden gevangenschap keert Nikolaus eindelijk naar huis in Eupen. De man komt het land in met zware fysische, maar ook psychologische naweeën. Hij moet opnieuw zijn plaats vinden in een rouwende maatschappij die de gevolgen moet dragen van de Duitse nederlaag.
Na de oorlog komen de Oostkantons weer onder Belgisch bewind. De houding van de bevolking tijdens de oorlog is het voorwerp van onderzoek. Er heerst een algemeen gevoelen van verdenking: er worden 15.623 dossiers voor collaboratiefeiten geopend in het rechtsgebied van het auditoraat van Eupen en Malmedy. Deze dossiers gaan over 25 % van de bevolking (tegenover ongeveer 4 % in voormalig bezet België).
Nikolaus wordt ook lastig gevallen. Enkele maanden na zijn terugkeer wordt hij voor ondervraging opgesloten in het interneringskamp van Verviers. Hij wordt geconfronteerd met verschillende aanklachten: wapendracht tegen België en lidmaatschap van de Hitlerjeugd.
Nikolaus bewijst het verplichte karakter van zijn militaire dienst en wordt snel vrijgelaten. Hoewel men de aanklachten in meer dan 80% van de gevallen laat vallen, worden 1.503 inwoners van de Oostkantons veroordeeld; het gaat om 2,41 % van de bevolking (0,68 % in voormalig bezet België).
Nikolaus wordt niet vervolgd door het gerecht maar een aantal vragen blijven: hoe heeft hij zich gedragen in de strijd? Aan de zijde van het Duitse leger? Hoe is zijn houding geweest tegenover de bevolking in de bezette gebieden?
Over het algemeen is weinig geweten over het gedrag van de jonge rekruten uit de geannexeerde gebieden en de vraag over de individuele verantwoordelijkheid werd nooit echt gesteld. Het gedwongen karakter van de inlijving en het slachtofferdiscours dat na de oorlog werd ontwikkeld verhinderen elke serene benadering van het verleden.
Na de oorlog wordt Nikolaus toch zijn burgerlijke en politieke rechten ontnomenzijn burgerlijke en politieke rechten ontnomen. Hij mag niet stemen bij de verkiezingen van 1946. Deze maatregel treft ongeveer een op twee personen in de regio Eupen-Malmedy.
Op 12 april 1947 ontvangt hij tenslotte zijn getuigschrift van burgerschap en herkrijgt hij “het genot en de uitoefening van alle rechten van de mens en de burger”.
Nikolaus komt niet ongehavend uit de oorlog. De man moet leren leven zonder zijn rechterbeen. Dit is voor iedereen zichtbaar: Nikolaus verplaatst zich voortaan steeds met zijn wandelstok.
Voor de voormalige soldaten is de situatie niet gemakkelijk. Ze ontvangen niet veel financiële steun van de overheid want ze beschikken niet over een juridisch statuut. De situatie heeft tijd nodig om op te klaren. In 1962 maakt de Duitse Bondsrepubliek (DBR) een bedrag over om de voormalige strijders ter hulp te komen in hun nood. Het geld blijft echter geblokkeerd, aangezien de Belgische overheid gebukt gaat onder de concurrentie tussen verschillende groepen oorlogsslachtoffers. Het duurt tot 1974 vooraleer het statuut van gedwongen rekruut wordt erkend in België. Pas in 1989 wordt het geld dat de DBR heeft gestort effectief verdeeld. Nikolaus ontvangt vanaf dan ook een invaliditeitspensioen vanwege de Duitse Staat.
Nikolaus’ volledige leven wordt sterk getekend door de oorlogservaringen. Wegens zijn amputatie beslist de man te vechten voor de integratie van gehandicapte personen in het beroepsleven. Hij ijvert ook voor culturele autonomie voor het Duitstalige gebied in België.
De Tweede Wereldoorlog heeft diep ingegrepen in Nikolaus’ lot. De gevolgen van de oorlog reiken overigens tot na zijn dood en beïnvloeden de volgende generaties.
De historicus Christoph Brüll, kleinzoon van Nikolaus, legt ons uit hoe het lot van zijn grootvader zijn eigen leven heeft getekend.
Brüll, Christoph. « Les « enrôlés de force » dans la Wehrmacht – un symbole du passé mouvementé des belges germanophones au xxe siècle ». Guerres mondiales et conflits contemporains 1, no 241 (2011): 63‑74.
Schärer, Martin R. Deutsche Annexionspolitik im Westen: die Wiedereingliederung Eupen-Malmedys im zweiten Weltkrieg. Frankfurt a.M./Berne: Peter Lang, 1978.
Colignon, Alain. « Ostkantone ». Jours de guerre, no 2 (1990): 105‑14.
Quadflieg, Peter M. Zwangssoldaten" und « Ons Jongen » : Eupen-Malmedy und Luxemburg als Rekrutierungsgebiet der deutschen Wehrmacht im Zweiten Weltkrieg. Aix-la-Chapelle: Shaker, 2008.
Wynants, Jacques. « Les autorités belges et la situation des Cantons de l’Est 1940–1944 ». Bulletin d’information du Centre liégeois d’Histoire et d’Archéologie Militaires 9, no 1 (mars 2004): 15‑26.
