De zomer loopt ten einde in Brussel, het weer is mooi maar wel licht bewolkt. Iets voor 10 uur beginnen de sirenes te loeien, alweer, nog maar eens … Het schrille geluid maakt nu deel uit van het dagelijks leven, het veroorzaakt niet langer paniek. Sommige mensen doen zelfs geen moeite meer om naar de schuilkelders te gaan. In de klassen gaan de lessen voort … In de hemel dreigen nochtans vreemde vogels. Dit keer is het alarm serieus te nemen. Er weerklinken ontploffingen. Verschillende Brusselse gemeentes worden getroffen.
's Ochtends vroeg, iets voor 8 uur zijn 251 bommenwerpers van de United States Army Air Forces (USAAF) van hun Britse basis opgestegen. Ze hebben die dag drie doelwitten: het vliegveld van Leeuwarden in Nederland, de geheime lanceerbasis voor raketten in Watten in Noord-Frankrijk en de werkplaatsen van SABCA in Haren, waar Duitse jachtvliegtuigen en bommenwerpers hersteld worden en die vlakbij het militair vliegveld van Evere liggen, dat door de bezetter gecontroleerd wordt.
Om 9u51 worden in een klap 130 bommen van 250 kilogram gedropt vanop ongeveer 7000 meter hoogte. Twee minuten later volgt een tweede golf. Drie Brusselse gemeentes worden geraakt: Elsene, Etterbeek en Evere.
In Elsene is de impact het grootst. Hele huizenblokken van de Kroonlaan, de Jaargetijdenlaan, de Emile de Bécostraat, de Henri Marichalstraat, de Juliette Wytsmanstraat en de Generaal Jacques laan worden verwoest. Ook twee trams worden zwaar getroffen. Het weg- en treinverkeer wordt onderbroken. Tientallen huizen liggen in puin; honderden andere zijn lichter beschadigd.
De hulpdiensten proberen al snel ter plaatse te raken, maar dat wordt bemoeilijkt door de grote kraters in het wegdek. Wat hen wacht is verschrikkelijk: verwoeste huizen, zwaargewonde slachtoffers, gewonden zonder ledematen, verkoolde en onherkenbare lijken, versufte mensen … De lichtgewonden worden ter plaatse verzorgd, de anderen worden naar de ziekenhuizen in de buurt gebracht. Bewoners dwalen rond op zoek naar hun naasten, ouders haasten zich naar de scholen om hun kinderen.
Het menselijk bilan is bijzonder zwaar: 282 burgers komen ter plaatse om en er zijn 216 zwaargewonden. Maar het blijft moeilijk om het totaal aantal slachtoffers precies op te geven. Bij die slachtoffers komen nog de gevangenen en verzetslui die opgesloten waren in de kelders van de rijkswachtkazerne aan de Kroonlaan, die onder Duitse controle stond. Het gaat om 27 mensen. Onder hen Jean Greindl, één van de leiders van het netwerk Komeet. Er worden ook Duitse militairen gedood. We weten niet hoeveel.
In Evere vallen er minder slachtoffers: 19 arbeiders van de SABCA-werkplaatsen, het echte doel van de hele operatie.
De pers stort zich al vlug op dit voorval. Alle dagbladen onder Duitse censuur publiceren lange reportages. Op Duits bevel worden de exacte locaties nooit vermeld. Er is sprake van Brussel, zonder verdere precisering. Alleen Le Nouveau Journal smokkelt een discreet detail in zijn berichtgeving: het graf van een van zijn oprichters, Paul Colin, is gebombardeerd. De juiste plaats wordt niet vermeld, maar dat gebeurde wel bij zijn begrafenis in april 1943: het kerkhof van Brussel in Evere.
De kranten stellen niet alleen de 'terroristen' of de 'zogenaamde bevrijders' aan de kaak, maar weiden ook in het lang en het breed uit over de barbaarsheid van het bombardement en roepen hun lezers op om na te denken over wie nu de echte 'vijanden' zijn. De snelle hulpverlening wordt ook in de verf gezet. De politiediensten waren bijna onmiddellijk ter plaatse en hebben de wijk afgezet. Idem dito voor de hulpdiensten: brancardiers van het Rode Kruis en het personeel van de luchtafweer Het optreden van de overheid wordt geroemd en het bezoek van Jan Grauls, burgemeester van Brussel, en Gerard Romsée, secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken, krijgt veel aandacht.
Niet alleen de voorbeeldige organisatie van de hulpverlening wordt aangetoond, maar ook dat alle bewoners worden geholpen. Winterhulp werd opgeroepen en tekent present. De slachtoffers krijgen maaltijden, melk, soep en voedselbonnen, daar bovenop nog een bedrag van 100 frank. De stad maakt vanaf 7 september eveneens een bedrag van een miljoen frank vrij. Meer dan 600 gezinnen worden bijgestaan. Daarnaast wordt er op 11 en 12 september in de straten van de hoofdstad een collecte georganiseerd. Kortom, een genadeloze vijand en een exemplarische hulpverlening, dat zijn de rode draden in de gecensureerde pers na het dramatische gebeuren. Nadien wordt verdere hulp verstrekt, naargelang de toestand.
Op 10 september worden er 120 slachtoffers begraven. Er hebben al andere plechtigheden plaatsgevonden en tot 21 september zullen er nog andere volgen. Voor ze werden overgebracht voor de Heilig Kruiskerk in Elsene werden de kisten samengebracht in de school aan de Fétisstraat in Etterbeek, waar de mensen gevraagd werd hun familieleden te identificeren. Gelet op de krappe ruimte in de kerk, werd een enkele kist – van een niet-geïdentificeerd slachtoffer – naar binnen gebracht. Er is een massa volk aanwezig en de mensenzee neemt zelfs bezit van de verdiepingen van het nabij gelegen NIR-gebouw. De scene wordt voor de Propaganda Abteilung vereeuwigd door Otto Kropf. Hij fotografeert het gebeuren in de kerk.
Op het voorplein staan verschillende groepen: de religieuze dignitarissen, Belgische hoogwaardigheidsbekleders (vertegenwoordigers van het Hof, de secretarissen-generaal Romsée en Leemans, de burgemeester van de stad en het college van Groot-Brussel) en de familieleden. Ook de Duitsers zijn op het appèl. De bezetters willen tonen dat ze meeleven met de rouw van de lokale bevolking en willen zo de activiteiten van de 'terroristen' veroordelen. Ze hopen op die manier de lokale bevolking ervan te overtuigen dat ze op geen enkele verantwoordelijkheid dragen voor de bombardementen. De inwoners zijn immers verscheurd door de bombardementen: hoe hun verdriet verzoenen met de hoop op een geallieerde overwinning ?
Na de religieuze plechtigheid begeeft de stoet zich naar het kerkhof. Langsheen het traject dragen alle straatlampen een sluier van crêpe. Alles samen worden zo'n 200 slachtoffers begraven op het kerkhof van Elsene op een perceel dat speciaal voor hen bestemd is. Voor de begrafenis van de 19 slachtoffers van Evere wordt geen enkele officiële plechtigheid georganiseerd.
.jpg)
Talrijke slachtoffers van het bombardement van 7 september 1943 zijn in feite bijkomende slachtoffers (collateral damage) van de operatie, zoals dat toen frequent voorkwam. De burgerbevolking betaalde een bijzonder zware tol. Bij het bombardement van 7 september is de verwarring te wijten aan de gelijkenis, vanop 7000 meter hoogte, van verschillende plaatsen. Het Oefenplein in Elsene met eromheen een heel netwerk van spoorwegen en grote gebouwen, een kerkhof vlakbij en een wijk met behuizing vertoont een aantal gelijkenissen met de wijk rond het vliegveld van Evere. De twee plaatsen liggen ook op dezelfde lijn. Het mooie maar bewolkte weer maakt de onduidelijkheid nog groter.
Naast het menselijk drama werden bijna 1200 huizen getroffen; 188 zijn totaal vernietigd. Het tramverkeer – waarvan de sporen vernield werden – komt pas een maand later weer op gang. Na de opruimingswerkzaamheden volgen het bilan en de bevindingen. Via het Ministerie van Wederopbouw krijgen de slachtoffers een eerste vergoeding. Na de oorlog ontvangen ze een bijkomende vergoeding onder de vorm van oorlogsschade. Hiervoor worden speciale dossiers opgesteld, die in het Rijksarchief bewaard worden, met veel foto's waarmee men zich een summier beeld kan vormen van de verwoesting. Maar het duurt jaren voor de wijk is heropgebouwd. In Evere is de schade kleiner. Daar zijn slechts 2 huizen volledig vernietigd en lopen ongeveer 200 huizen schade op.
Vandaag brengt een gedenkplaat hulde aan drie van de slachtoffers die gedood werden terwijl ze gevangen zaten in de kelders van de rijkswacht. De wijk werd volledig heropgebouwd en op de plaats van het vroegere Oefenplein staan nu de gebouwen van de ULB en de VUB. Het vliegveld van Evere is nu de zetel van de NATO geworden.
Na september 1943 werd Brussel nog door andere bombardementen getroffen, het laatste op 3 augustus 1944 op de Ambiorixsquare. Dat kostte 42 mensen het leven, onder wie meerdere kinderen die in de square aan het spelen waren ...
Albert Guyaux, Het bombardement op Elsene & Evere, 7 september 1943, Brussel, ASP, 2021
Chantal Kesteloot, Brussel 1940-1944 (coll. Steden in oorlog),Antwerpen, Meulenhoff/Manteau, 2009
.jpg)
