De administratieve zuivering is een van de vormen van de repressie van de collaboratie.
Ze is complementair aan de strafrechtelijke repressie en heeft tot doel het gedrag van de personen die tijdens de oorlog een openbaar ambt bekleedden te onderzoeken en eventueel tuchtrechtelijk te bestraffen.
Een zuivering met vele gezichten
De administratieve zuivering is een hybride gegeven. Ze is in de eerste plaats een uitzonderingsprocedure in een zeer specifieke context, maar ze blijft toch doordrongen van het normale ambtelijke tuchtrecht (meer bepaald het statuut Camu van 1937). Tevens gaat het om de houding van de ambtenaren tijdens de oorlog, maar ook over hun optreden en traditionele waarden in het algemeen.
De grootste moeilijkheid is te bepalen wat professionele collaboratie precies is, in vergelijking met persoonlijke overtuigingen, ‘het minste kwaad’, legitimiteit, legaliteit en een doelmatig openbaar optreden.
Bovendien wordt het begrip ambtenaar ruim geïnterpreteerd. Het gaat niet alleen om de functionarissen van de centrale overheid, de ministeries, de lokale besturen en parastatalen; ook sommige privé personen moeten zich bij de bevrijding verantwoorden.
Tot slot fluctueert de administratieve zuivering tussen collectieve en individuele maatregelen.
Originele legende : Zonder originele legende
Weblegende : Om de houding van de ambtenaar tijdens de bezetting te kunnen evalueren, baseren de onderzoekscommissies zich meestal ook op de getuigenissen van collega's.
Een proces met velerlei gevolgen
De wettelijke basis van de administratieve zuivering is divers. Ze is enerzijds gegrond op vooroorlogse teksten en anderzijds op een aangepaste wetgeving die in Londen en daarna in Brussel tot stand kwam. Verschillende teksten dragen rechtstreeks of onrechtstreeks bij tot de ontwikkeling van deze vorm van sanctie. Het besluit van 8 mei 1944 over het openbaar ambt legt al een aantal bakens vast. Daarna wordt op 25 september 1944 het wetsbesluit afgekondigd dat de onderzoekscommissies in de rijksadministratie opricht. Dat vormt de wettelijke basis of inspiratiebron voor de zuivering in talrijke instellingen. De commissies voeren het onderzoek en brengen bij de toezichthoudende overheid advies uit over de houding van de functionarissen tijdens de bezetting. De overheid beslist dan over de gepaste sanctie (verlies van wedde, overplaatsing, einde van promoties, ontslag, pensionering, …). Het wetsbesluit van 19 september 1945 over de burgerlijke zuivering, tot slot, vult dit wettelijk kader aan door de beroepsverboden voor de personen op de lijsten van de burgerlijke zuivering.
Vanaf 1945 schakelt de zuivering om naar de periode van de beroepen. Dit proces beslaat een hele periode, gezien de besluiten van 1951 en later van december 1953 het mogelijk maken om beroep aan te tekenen tegen de uitgesproken sancties.
Het is niet makkelijk om de impact van deze vorm van zuivering te meten. Ze varieert naargelang de instellingen, de mate van sanctionering en ze moet ook bekeken worden door de bril van de beroepen. Men mag de identitaire vraagstelling die deze zuivering oproept en haar gevolgen op individueel vlak niet veronachtzamen.
Bibliografie
Aerts, Koen. « Repressie zonder maat of einde? » De juridische reïntegratie van collaborateurs in de Belgische Staat na de Tweede Wereldoorlog. Gent: Academia Press, 2014.
Campion, Jonas. « D’une politique institutionnelle aux destins individuels : le temps long de l’épuration de la gendarmerie belge après la Seconde Guerre mondiale ». Histoire et mesure 29, nr 2 (2014): 65‑84.
Huyse, Luc, en Steven Dhondt. La répression des collaborations 1942-1952 : un passé toujours présent. Bruxelles: CRISP, 1993.
Matthe, Sis. « Het ‘ tweede deel’ van de repressie. De vrijlatings- en strafverminderingspolitiek na de Tweede Wereldoorlog ». MA Thesis, Universiteit Gent, 2002.
Rase, Céline. Des ondes impures à l’épuration des ondes. Contribution à l’histoire de la radio, des collaborations et des répressions en Belgique (1939-1950). Namur: Presses universitaires de Namur, 2017.
