Burgers die een misdrijf plegen dat ingaat tegen de belangen van de Duitse bezetter, vallen onder het Duitse militaire strafrecht en riskeren een gerechtelijke vervolging door het Duitse militaire gerecht. De bestraffing van de andere misdrijven blijft een bevoegdheid van de Belgische hoven en rechtbanken.
In strafzaken bepaalt de aard van het misdrijf welke instantie bevoegd is. Het Belgische strafrecht maakt een onderscheid tussen overtredingen, wanbedrijven en misdaden. Dit zijn misdrijven die strafbaar zijn met respectievelijk een politiestraf, een correctionele straf en een criminele straf. De politierechtbank is bevoegd voor de berechting van overtredingen. De correctionele rechtbank doet in principe uitspraak over wanbedrijven. De jury van het hof van assisen is bevoegd voor politieke misdrijven, drukpersmisdrijven en misdaden.
Beroep tegen een vonnis van de politierechtbank komt voor de correctionele rechtbank. Het hof van beroep behandelt de beroepen tegen correctionele vonnissen. Het hof van assisen doet een uitspraak in eerste en laatste aanleg. Tegen een arrest van het hof van assisen is enkel een voorziening in cassatie mogelijk.
De voornaamste bronnenreeks van de politierechtbank zijn de minuten van vonnissen. De rechtsplegingsdossiers zijn in het verleden systematisch vernietigd omdat de voornaamste informatie ook in het vonnis is terug te vinden.
In verband met de rechtspleging voor de correctionele rechtbank zijn voornamelijk de dossiers van rechtspleging het vermelden waard. Het gaat in wezen om twee reeksen: dossiers van zaken eindigend op een beschikking van de raadkamer tot buitenvervolgingstelling of ontslag onderzoek en dossiers van door de rechtbank gevonniste zaken. Van beide reeksen is ongeveer tien procent geselecteerd voor bewaring. De vonnissen zijn ingebonden in registers en zijn integraal bewaard.
Net als bij de correctionele rechtbanken vind je bij de hoven van beroep enerzijds een reeks arresten en anderzijds een reeks rechtsplegingsdossiers waarin een arrest is geveld. Bijzondere reeksen vormen de dossiers “eerherstel”, “internering” en “buitenvervolgingstelling” van de kamer van inbeschuldigingstelling. De stukken van rechtspleging voor de hoven van assisen zijn de arresten en de uitgebreide en integraal bewaarde reeksen strafdossiers.
Voor inzage in de vonnissen, arresten en rechtsplegingsdossiers van de rechtscolleges in strafzaken is steeds de schriftelijke toelating vereist van de procureur-generaal bij het hof van beroep van het ressort waartoe het rechtscollege behoort.
Koster, Margo de, Dirk Heirbaut, and Xavier Rousseaux. Tweehonderd Jaar Justitie. Historische Encyclopedie van de Belgische Justitie, Deux Siècles de Justice Belge. Encyclopédie Historique de La Justice Belge. Brugge: Die Keure, 2015.
Velle Karel, and Paul Drossens. "De rechterlijke macht." In Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19e-21e eeuw, edited by Patricia Van den Eeckhout and Guy Vanthemsche, 3de herziene en uitgebreide uitgave Volume I. Brussel, Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 2017, pp. 697-728.
