Het Rassemblement démocratique et socialiste wallon (RDSW) (Waalse democratische en socialistische vereniging) kwam eind 1942 na discrete contacten tot stand in het Luikse met de bedoeling het politieke landschap na de bevrijding van België te hertekenen. Het bestond uit oud-aanhangers van de Ligue d’Action wallonne maar ook uit links-liberalen en meer traditionele gematigde socialisten. Deze beweging in spe die er een tijdlang van uitging zich in de naoorlog tot een heuse partij om te vormen, was op gang getrokken door Fernand Schreurs (1900-1970) en Fernand Dehousse (1906-1976), twee jonge liberalen van “radicaal-socialistische” tendens (in de Franse zin van het woord).
Aanvankelijk mikten de twee mannen hoog: nu de democraten door de bezetting niet verder konden werken en dus tijd hadden om na te denken, werd het mogelijk om rustig te overleggen over de toekomst van Wallonië in federale zin (het idee van Dehousse) zonder het concept van een “Waalse republiek” inclusief goede banden met het Gaullistische Frankrijk meteen te verwerpen (het dada van Schreurs). Zoals vele progressisten van toen hadden ze niet veel moeite met de nationalisering van de grote economische sectoren: koolmijnen en staalindustrie. Het groepje groeide de volgende maanden aan tot enkele tientallen deelnemers, meestal uit leidende vrijzinnige kringen maar ook met enkele christen-democraten. Voor en door mekaar ging het om Joseph Merlot (burgemeester van Seraing, oud-minister en … toekomstig voorzitter van het “Congrès National Wallon” in oktober 1945), Paul Gruselin (later burgemeester van Luik), Nestor Miserez (later directeur van La Nouvelle Gazette van Charleroi), Léon-Eli Troclet, Albert Delpérée, enz. Begin 1943 kreeg de groep verdere contacten in heel Wallonië, van Doornik tot Marche-en-Famenne en van Namen tot … Brussel. Maar die contacten bleven dikwijls beperkt of eenmalig: het centrum van de beweging bleef vooral Luiks, ook al wegens de beperkte reismogelijkheden tijdens de bezetting. In de zomer van 1943 zou het “Rassemblement” 150 ( ?) leden tellen die functioneerden op basis van werkgroepen die de problemen van bevrijd Wallonië moesten bestuderen. Zo was er een commissie voor buitenlandse zaken en een voor economische zaken. Het voortschrijdend inzicht van de meest scherpzinnigen leidde ertoe dat er een kruis werd gemaakt over de aansluiting bij Frankrijk : er bestond toch al een polemiek over en op de koop toe zouden de bepalingen van het “Atlantisch Handvest” een aansluiting onmogelijk maken. Wel besloot men na de bevrijding en na de terugkeer van de vrede een referendum te organiseren. De inwoners zouden zich dan democratisch kunnen uitspreken over de toekomst van hun gewest: onafhankelijkheid, federalisme, aanhechting bij Frankrijk of het uitroepen van een “Socialistische staat”. Deze laatste optie bleek een “ingeving” van de ploeg van het sluikblad Le Monde du Travail. Op initiatief van François Van Belle had deze na juni 1943 het Rassemblement benaderd, zonder evenwel haar socialistische idealen op te geven. Ook andere discussies onstonden m.n. in de Luikse federatie van de toekomstige Belgische Socialistische Partij en in de christen-democratische familie.
Dehousse en zijn vrienden bleven grote voorstanders van de optie ‘federalisme’ en begonnen eraan te twijfelen of het voor het RDSW überhaupt mogelijk zou zijn na de oorlog zijn plaats te vinden in een systeem dat wellicht toch zou bepaald worden door de traditionele partijen. Geen wonder dat Dehousse c.s. in juli 1943 de vereniging de rug toekeerden en plaats zochten bij de gaandeweg herboren Belgische Socialistische Partij. Het Rassemblement bleef niettemin verder actief o.l.v. François Van Belle en Fernand Schreurs, nu met de keuze voor een quasi onafhankelijk Wallonië, een militair akkoord met Parijs en een ontwerp van grondwet in die zin. Na lang overleg kwam het tot een formule van confederalisme met drie. Maar de goesting was weg en de groep viel stilaan uiteen. Toch bleef er iets hangen van de discussies zoals men duidelijk kon merken tijdens het Waals nationaal congres in oktober 1945 en in de Luikse federatie van de BSP die voor het federalisme koos.
Delforge Paul, "Rassemblement démocratique et socialiste wallon" in Encyclopédie du Mouvement wallon (sous la direction de Paul Delforge, Philippe Destatte et Micheline Libon), Charleroi, Institut Jules Destrée, tome 3, 2001, pp. 1339-1345.
Gihousse Marie-Françoise, Mouvements wallons de résistance, mai 1940 - septembre 1944, Charleroi : Institut Jules Destrée, 1984.
Kesteloot Chantal, Au nom de la Wallonie et de Bruxelles français. Les origines du FDF, Bruxelles, Complexe/Ceges, 2004.
