Door de sluiting van de grenzen raakt België geïsoleerd, maar worden lokale theaterauteurs en acteurs ook bevoordeeld. Vanaf september 1940 draait de theaterwereld op volle toeren. Het publiek vindt er de broodnodige verstrooiing en ondanks de afwezigheid van Franse sterren lopen de zalen vol. De theaters organiseren namiddagen vol spektakel. De avondklok houdt immers in dat de avonden vroeg beginnen.
De bezetter wil de bevolking geruststellen door het culturele leven schijnbaar ‘normaal’ te laten verlopen. De Joodse artiesten moeten hun activiteiten echter al vanaf 1940 stopzetten. Dat is bijvoorbeeld het geval voor Adrien Mayer, sinds 1933 artistiek directeur van het ‘théâtre du Parc’ (Brussel). Ida Wasserman, actrice en de echtgenote van Joris Diels, de direceur van de Koninklijke Nederlandse Schouwburg (KNS) in Antwerpen, wordt eveneens van de scène geweerd.
Vanaf 1940 circuleert ook een lijst met verboden theaterstukken. Ze is zowel van toepassing op professionele theatergezelschappen als het amateurtoneel. Er zijn eveneens stukken in opgenomen die als ‘Duitsvijandig’ worden beschouwd (het Amerikaans repertoire, Engelse- behalve Shakespeare- en Russische stukken, het werk van Joodse auteurs en politieke tegenstanders). Alle voorstellingen waarvan de tekst als anti-Duits zou kunnen worden beschouwd, worden verboden. La Charade van de advent (KNS Gent, seizoen 1942-1943) van Johan Daisne, krijgt op die manier een verbod opgelegd, omdat het zogezegd op een omfloerste manier het gedachtegoed van de vrijmetselarij zou uitdragen. Soms prikkelen de vertolkingen het patriottisme van de toeschouwers. Het theatergezelschap ‘comédiens routiers’ bootst bijvoorbeeld de storing op Radio London na tijdens de voorstellingen van Quatre fils Aymon.
De situatie in het noorden van het land verschilt van die in het zuiden. Franstalige theaters zijn verboden in Vlaanderen en een Duits repertoire wordt er aangemoedigd. De reacties zijn gemengd, Joris Diels steunt met zijn KNS in Antwerpen deNieuwe Orde, maar haar Gentse tegenhanger probeert weerstand te bieden. Bij gebrek aan middelen, krijgt de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) (Jan Poot) in Brussel het moeilijk. Het ‘Alhambra’ is in Duitse handen en krijgt voluit financiële en materiële steun. Er worden voornamelijk luchtige stukken gespeeld (komedies, opera’s, operettes en ballet) van Nederlandse en Duitse makelij.
Een eigen repertoire wordt langs beide kanten van de taalgrens aangemoedigd: in de Franstalige theaters worden stukken gespeeld van Herman Closson, Michel de Ghelderode, Max Deauville, Maurice Tumerelle, Odilon-Jean Périer, Fernand Crommelynck en jonge auteurs zoals Georges Sion, Serge Young… Een aantal onder hen neemt zowat alle taken voor zijn rekening; de rol van auteur, regisseur en zelfs theaterdirecteur (Fernand Crommelynck).
Er worden vooral klassieke stukken gespeeld, die in principe aan de censuur ontsnappen, en een heldhaftigheid uitdragen die bij het publiek een gevoelige snaar weet te raken. Wat het brede publiek betreft, blijkt dit duidelijk bij de ‘comédiens-routiers’, Jacques et Maurice Huisman, en hun opvoeringen van Les Quatre fils Aymon (van Closson).
Aron, Paul. La Mémoire En Jeu : Une Histoire Du ThéâTre de Langue Française En Belgique : XIXe-XXe Siècle. Bruxelles: Lettre volée Théâtre national de la Communauté française de Belgique, 1995.
