Op 31 januari 1942 werd Marina Chafroff te Keulen onthoofd. Ze was de eerste vrouw in België die tijdens de Tweede Wereldoorlog dit lot onderging. Waar werd ze van beschuldigd ?
Tijdens de sombere vooravond van 7 december 1941 werd een Duitse functionaris met een mes neergestoken op de Marnixlaan te Elsene. De man raakte zwaar gewond. Een dag later kondigde de bezettende overheid represailles aan. De Brusselse filmzalen, theaters en andere amusementsgelegenheden werden tot nader order gesloten. De bevolking werd verzocht om de schuldige bij de Belgische politie of de Duitse diensten aan te geven. Zestig gijzelaars zouden terechtgesteld worden indien de schuldige zich niet voor 16 december aangaf. Ook de Brusselse overheid nam de zaak zeer ernstig op. Op 10 december liet d.d. burgemeester Jules Coelst een aanplakbrief verspreiden die dergelijke gewelddaden veroordeelde en die zelfs vermeldde dat het ging om “misdadige waanzin” van “onze ergste vijanden”.
Vijf dagen later, op 15 december 1941, alweer bij valavond greep op de Adolphe Maxlaan een nieuwe aanslag plaats tegen een werknemer van het Duitse leger. De man kreeg een messteek in de rug maar werd slechts licht gewond. De dader werd zonder het minste verzet gearresteerd. Tot ieders verrassing ging het om een vrouw. Zij werd overgedragen aan de Feldgendarmerie en opgesloten in de Duitse afdeling van de gevangenis van Sint-Gillis. Ze werd ter dood veroordeeld en op 20 december overgebracht naar de gevangenis van Keulen waar ze een tweede maal berecht werd, met hetzelfde resultaat. Op 31 januari 1942 werd ze onthoofd.
Na haar aanhouding bekende Marina Chafroff onmiddellijk dat ze ook verantwoordelijk was voor de aanslag van 7 december. Ze verklaarde dat haar daad het gevolg was van de oproep van Stalin aan de Russische partizanen op Radio Moskou om Duitsers te doden. Maar ze kon het niet over haar hart krijgen dat gijzelaars zouden gestraft worden voor haar actie. Haar tweede aanslag enkele uren voor het aflopen van het ultimatum en zonder zware gevolgen voor het slachtoffer betekende dus eerder een daad van bravoure.
Marina Chafroff was een Russische geboren in Libau (nu Liepāja) in Letland op 28 februari 1908. Ze kwam met haar ouders aan in België in februari 1928. In juli 1932 huwde ze met Georges Maroutaeff (°Moskou, januari 1914). Het koppel had twee zonen : Nikita, geboren in augustus 1932 en Vadim, geboren in april 1938. In de jaren dertig verhuisde de familie meermaals om zich tenslotte in Elsene te vestigen . Marina werkte als secretaris bij een tandarts en Georges was radio-technicus. Ze schenen niet politiek geëngageerd. Het dossier Georges Maroutaeff van de vreemdelingenpolitie vermeldde zelfs dat hij openlijk anti-bolsjewistisch gezind was.
De vraag naar de motieven van Marina Chafroff moet dus gesteld worden : handelde ze uit patriottisme of om meer politieke redenen ? Ze was de dochter van een tsaristische officier die communistisch Rusland ontvlucht was. Had ze dus besloten de “desertie” van haar ouders “goed te maken”? Dankzij haar man en radio-technicus luisterde het koppel clandestien naar Radio Moskou die de Sovjet-partizanen opriep om Duitsers te doden. Zij zou in de herfst 1941 ook contacten hebben gehad met communistische militanten en aan de aalmoezenier van de gevangenis in Keulen zou ze verklaard hebben: « Stalin heeft gezegd dat Rusland al zijn kinderen nodig heeft, Roden en Witten ». De zaak blijft onduidelijk, maar ze zou met voorbedachten rade gehandeld hebben bv. door zich kort voor de eerste aanslag alleen in de Cansstraat 3 te Elsene te vestigen om haar familie te beschermen. Het was duidelijk dat ze alleen handelde aangezien de bezetter haar echtgenoot vlug vrijliet . Hij zou zich overigens later aansluiten bij de Gewapende Partisanen.
De naam Marina Chafroff kwam niet voor in de lijst van communistische slachtoffers gepubliceerd door De Rode Vaan-Le Drapeau rouge. Op het moment van de feiten was de Kommunistische partij niet gewonnen voor direct verzet tegen de bezetter en zijn helpers. De daad van Chafroff telde dus niet voor het partijapparaat, alhoewel het in de ogen van de bezetter wel degelijk ging om een voorteken van het communistische verzet. De militanten van de KPB gingen inderdaad meer en meer over tot gewelddadige acties, maar vooral tegen installaties en faciliteiten. Chronologisch betekende de maand december 1941 echter een keerpunt. Op 8 december overleed de communistische volksvertegenwoordiger Georges Cordier in de gevangenis van Bergen. Het vormde het beginpunt van gewelddadige acties : midden december kwam het tot verschillende aanslagen met als gevolg dat een aantal communistische verzetslui de weken daarna werd terechtgesteld.
Marina Chafroff werd begraven op het Westfriedhof te Keulen en in oktober 1947 naar België gerepatrieerd. Enkele maanden later kreeg zij en acht andere verzetslui uit Elsene een officiële begrafenis. Zij is bijgezet op het ereperk van de gemeentelijke begraafplaats en is postuum erkend als politiek gevangene. Zij is ook houdster van verschillende Belgische en Sovjet-eretekens.
Gotovitch José, Du rouge au tricolore. Les communistes belges de 1939-1944. Un aspect de l’histoire de la Résistance en Belgique, Bruxelles, 1992.
Zurné, Jan Julia, Tussen twee vuren. Gerecht en verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, Tielt: Lannoo, 2017.
Dossier Marina Chafroff, “vreemdelingenpolitie”, Rijksarchief
Dossier Marina Chafroff, Dienst voor Oorlogsgetroffenen, Rijksarchief
