In rechte is amnestie een juridische maatregel die begane inbreuken uitwist, terwijl de gevolgen in burgerlijke zaken (betalingen) blijven bestaan. In principe gaat het om een collectieve maatregel. De feiten worden verondersteld niet plaatsgegrepen te hebben. Eigenlijk is het voor alles een politieke maatregel.
De eerste vragen om amnestie kwamen er in het interbellum. Het ging vooral om een 300-tal Vlaamse aktivisten die door het krijgsgerecht veroordeeld waren wegens hun deelname aan de Flamenpolitik van de bezetter. In januari 1929 na de " Borms-verkiezing" werd een eerste zgn. genadewet goedgekeurd, gevolgd door een echte amnestiewet in juni 1937.
Vlug na de Tweede Wereldoorlog stelde het probleem zich opnieuw. Het eerste initiatief kwam van de kommunistische Waalse volkvertegenwoordiger Jean Fonteyne die in 1947 een wetsvoorstel indiende strekkende tot "strafvermindering". In november 1955 volgde een eerste wetsvoorstel voor amnestie, gevolgd door vele anderen van katholieke of Vlaams-nationalistische parlementairen. Geen enkel voorstel haalde het. Het jongste voorstel kwam er in mei 2011. Het werd neergelegd door het Vlaams Belang en werd in overweging genomen dankzij de stemmen van alle Vlaamse partijen behalve Groen. Het veroorzaakte een uitgebreid mediadebat.
Van Franstalige zijde bleef men resoluut gekant tegen amnestie – niet zo lang geleden was Philippe Moureaux de enige die erover wilde praten - en de Vlamingen, NVA inbegrepen, lijken er niet erg veel belang meer aan te hechten.
De amnestie had dus geen succes, in tegenstelling tot een aantal aanpassingen van de "repressiepolitiek". Dat ging van genadeverleningen tot strafvermindering, aanpassingen die ook gesteund werden door Franstaligen als de katholiek Paul Struye, de socialisten Paul-Henri Spaak of Jean-Joseph Merlot. In 1961 lag de Vlaamse socialist Pierre Vermeylen aan de basis van een wet die een aanzienlijke versoepeling van de veroordelingen mogelijk maakte. Dit gebeurde weliswaar in de specifieke context van een dreigende veroordeling van België door het Europees hof voor de Mensenrechten.
Objectief gezien betreft de vraag om amnestie vandaag niemand meer. Toch blijft het een heikele kwestie die relevant is voor de wijze waarop de Vlaamse en Franstalige samenlevingen het verleden zien. In het noorden zijn er nog steeds sommigen die ervan overtuigd zijn dat de repressie van de collaboratie strenger was voor de Vlaamse veroordeelden, ondanks de vele wetenschappelijke werken die aantonen dat er niets van aan is. Amnestie - het woord blijft explosief - kan nog steeds de media halen, leiden tot polemieken en de druk op de ketel houden in Vlaams-nationalistische middens. Maar de tijd en de generaties gaan voorbij, en een politieke toekomst voor amnestie is er niet meer.
Aerts, Koen, Dirk Luyten, Bart Willems, and Paul Drossens. Was Opa Een Nazi? Speuren Naar Het Oorlogsverleden. Tielt: Lannoo, 2017.
Aerts, Koen. “Repressie Zonder Maat of Einde?” De Juridische Reïntegratie van Collaborateurs in de Belgische Staat Na de Tweede Wereldoorlog. Gent: Academia Press, 2014.
Gotovitch, José et Kesteloot Chantal, Het gewicht van het oorlogsverleden, Gent, Academia 2003.
