De krijgsgevangenen, een vergeten groep ?

Indien deze enorme groep in zijn geheel werd geïnterneerd, zou de toestand voor hun families bijzonder problematisch geworden zijn maar ook voor de economie en de functionering van het land in het algemeen. Het idee verdween vlug van tafel. Al snel na de capitulatie trokken  175.000  Belgische soldaten in een chaotische sfeer naar huis. Het leger kon een zekere cohesie bewaren, de bevelstructuur en de intendance functioneerden nog, wat verklaart dat de troepen niet totaal in de natuur verdwenen. Begin juni kreeg het overwonnen leger van de Duitsers het bevel zich te hergroeperen in de zone tussen het kanaal Gent-Terneuzen en het afleidingskanaal van de Leie.  In dezelfde context volgde op 6 juni een Order 8855 met de eerste richtlijnen voor de “demobilisatie” die gebaseerd waren op een princiepsbeslissing van Hitler op 28 mei . Deze hield in dat alle mannen afkomstig van Eupen-Malmédy-Saint-Vith (regio die drie weken vroeger opnieuw door het Reich werd aangehecht) onmiddellijk moesten worden vrijgelaten terwijl de reservisten uit de Vlaamse provincies (Brussel uitgezonderd) eveneens naar hun families konden terugkeren. De Franstaligen (Walen en Brusselaars) moesten wel als krijgsgevangenen naar het Reich , behalve een aantal beroepscategorieën die onontbeerlijk waren voor de economie van het bezette land.

In een bijkomende nota zou Alexander von Falkenhausen, militair bevelhebber voor België en Noord-Frankrijk, de richtlijn van de  Führer zeer pragmatisch interpreteren om de « Ruhe und Ordnung » te verzekeren die zijn administratie hard nodig had. Veel Franstaligen zouden aldus ontsnappen aan de gevangenschap: van rijkswachters, geneesheren, dierenartsen, ingenieurs en technici, werknemers van gas, water en electriciteit , bedienden van het openbaar ambt en van het openbaar vervoer tot landbouwarbeiders en mijnwerkers. 

Tussen 7 en 12 juni werd de actieve militairen van het Belgisch leger gehergroepeerd in het kamp  Maria-ter-Heide (Brasschaat) en daarna geleidelijk met de trein naar Duitsland overgebracht in veewagons, maar ook te voet en zelfs met binnenvaartschepen via Nederlandse waterwegen.  In het begin leek de bewaking nogal losjes maar het was geen plezierreisje en soms zelfs een tragedie. Zo raakte op 30 mei 1940 bij  Willemstad een van die binnenvaartschepen - de Rhenus 127 – een Duitse mijn en kapseisde. Ettelijke tientallen  “KG’s” (krijgsgevangenen) verdronken.  Uiteindelijk kwamen er 225.000 soldaten aan in Duitsland die na een kort verblijf in een aantal transitkampen (Dortmund, Trier…) werden vastgezet in  Stalags (soldaten en onderofficieren) en  Oflags (officieren). Het waren eigenlijk grote basiskampen met houten barakken , een administratie, een ziekenboeg en enkele geïmproviseerde cellen. Ze vormden ook het reservoir voor de vele “arbeidscommando’s” (Arbeitskommandos) die meer en meer werden ingezet in de landbouw, de industrie, het handwerk en later voor het opruimen van de verwoestingen door de voortdurende geallieerde bombardementen.

Eerst werden de nieuw aangekomenen aan een zeker ritueel onderworpen. Vlamingen en Franstaligen kregen andere barakken toegewezen na in een stortbad te zijn geweest, gedesinfecteerd, kaalgeschoren, gefotografeerd en ingeënt tegen tyfus en pokken. Bovendien kregen ze een metalen identificatie-plaatje met in de administratie van het kamp een bijbehorende individuele steekkaart. Die bevatte een inschrijvingsnummer, een letter voor de nationaliteit en het nummer van het kamp.  Elk kamp behoorde tot een specifieke militaire regio of Wehrkreis. Die onderverdeling besloeg het hele Reich van het nabije Rijnland tot het verre Oost-Pruisen (met de  Stalags IA en IB). Per barak was er een “vertrouwensman” en de gevangenen moesten zich houden aan een streng reglement, weliswaar onder de conventies van Genève . Bij aankomst moesten ze een document ondertekenen dat ze geen contacten zouden hebben met Duitse  vrouwen. Voor degenen die zich teveel verzetten of zouden pogen te ontsnappen, waren er de disciplinaire kampen Colditz en Lübeck of -erger- de strafkampen Rawa-Ruska of Kobierzyn in het Gouvernement-generaal Polen. De onverbeterlijke gevallen werden opgesloten in  de vestingen Lemberg (Lviv) of Graudenz (Grudziądz).

Maar niet meer iedereen zat nog gevangen. Tussen augustus  1940 en maart 1941 mochten de Vlaamse krijgsgevangenen naar huis na verschenen te zijn voor “taalcommissies” waarin dikwijls flamingantische oud-aktivisten zetelden. De enen waren al minder streng dan de anderen. Maar deze selectie betrof niet de Nederlandstalige  actieve militairen. Deze laatsten (2500 man) bleven achter de prikkeldraad. In april 1941 toen het werk van de taalcommissies beëindigd was, hadden 105.000 Vlaamse militairen kunnen terugkeren naar België terwijl hun Franstalige en Brusselse collega’s verder gevangen zaten. Toch kon een aantal ervan ook naar huis. Tussen maart 1941 en begin 1945 werden 12.960 zieken gerepatrieerd met hospitaaltreinen en op de 2.574 officieel geregistreerde ontsnappingspogingen lukten er toch 768 . Langs de andere kant overleden er 1.679 Belgische krijgsgevangenen in de kampen door ziekte, slechte behandeling of door geallieerde bombardementen.