De ondergrondse pers was één van de vroegste vormen van verzet tegen de Duitse bezetter. Nergens was deze zo talrijk aanwezig als in België. De Belgische clandestiene pers vertegenwoordigde verschillende politieke kleuren, maar had het gemeenschappelijke doel zich fel te verzetten tegen de bezetting. Sommigen bladen verschenen slechts een paar keer en waren erg lokaal, terwijl anderen in grote oplage verkocht werden over het hele land. Vooral aan Franstalige zijde bloeide de clandistiene persproductie. Maar ook in Vlaanderen zagen verschillende ondergrondse kranten het levenslicht. ‘De Vrijheid’, een liberaal Antwerps initiatief, is één voorbeeld onder vele. Het blad slaagde erin om gedurende twee jaar te publiceren vooralleer het in 1942 werd opgedoekt door de strenge Duitse repressie.
Kort na het begin van de bezetting kwam Antwerpenaar John Van Geffen op het idee om een sluikkrant op te richten vanuit patriottische overweging. Om zijn plan tot uitvoering te brengen, deed hij beroep op zijn kennissen uit liberale, oud-strijders kringen, waaronder Louis Van Coppenolle (voorzitter van een Verbroedering van oud-militairen), Corneel Heynen (betrokken bij Nationaal Werk der Oorlogsinvaliden) en Arnold Segers. Die laatste was een jeugdvriend die het café "El Bardo" aan de Sint-Jacobstraat uitbaatte. Een klein vertrek in zijn café deed dienst als vergaderzaal om de verzetskrant uit te geven.
De eerste echte uitgave rolde van de pers in augustus 1940. De titel ‘De Vrijheid’ werd gekozen, samen met een tekening van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld. De teksten werden geschreven door Jan Verhaeghe en vervolgens gedrukt door Louis van Coppenolle met de stencilmachine van de Union des Armateurs. Zo’n 200 exemplaren van het dagblad werden gedrukt en verspreid over Antwerpen. Een maand na de eerste publicatie verscheen de tweede uitgave gevolgd door een derde in oktober. Een vierde druk zou er nooit komen. Van Geffen verklaarde de werking van het blad te stoppen ‘wegens gebabbel in het openbaar’.
Niet lang na de opdoeking van ‘De Vrijheid’, werd de productie van de sluikkrant herstart op initiatief van Carlo Buysaert. Als lid van de Liberale Jonge Wacht hoopte hij enkele verzetsinitiatieven op te starten, waaronder de uitgave van een sluikblad. Hij nam hiervoor contact op met Louis Van Coppenolle net op het moment dat ‘De Vrijheid’ gestopt was. Hierdoor ontstond het idee om de nieuwe krant uit te brengen onder dezelfde titel. Het moest een inlichtings- en discussieorgaan worden voor de vrijzinnige Vlamingen. Buysaert bouwde een netwerk van medewerkers uit onder collega’s en politiek gelijkgezinden. Zij waren een stuk jonger dan de grondleggers van de eerste sluikkrant en steunden sterk op de Antwerpse advocatuur en het stadsbestuur. De kosten werden naast Buysaert gedragen door enkele bevriende advocaten zoals Frans De Hondt, de fabrikant Eugeen Verschueren en Henri Busscher, apotheker aan de Suikerrui.
Het eerste nummer van de nieuwe uitgave werd gedrukt in december 1940 door Van Coppenolle. Hierna stapte hij meteen uit het initiatief waardoor er voor het tweede nummer beroep werd gedaan op een nieuw contact, een zekere advocaat Koll. Hij liet het sluikblad afdrukken in de kantoren van de Agence Maritime Internationale, waar ook het derde nummer werd opgesteld. Het vierde nummer verscheen enkele maanden later in juni 1941 via een nieuwe drukker, Andreas Wijn, die 300 exemplaren van het blad kon produceren. Hierna veranderde ‘De Vrijheid’ opnieuw van druklocatie. In Berchem bij architect Emile Janssens en zijn zoon kon de krant slechts voor een korte termijn terecht vanwege hun nieuwe Duitse overburen. Nogmaals verhuisde de stencilmachine, ditmaal naar het kantoor van August Champy aan de Oude Korenmarkt in Antwerpen. Ondertussen steeg de oplage van het blad van driehonderd tot vijfhonderd exemplaren per nummer.
De Duitse politiediensten komen de groep een eerste keer op het spoor in juli 1942. Carlo Buysaert werd toen gearresteerd vanwege zijn deelname aan het gewapend verzet. Enkele leden van de groep, onder leiding van Fernand Riquier, namen daarop het initiatief om zo snel mogelijk een nieuw nummer van ‘De Vrijheid’ uit te brengen. De groep wou hiermee de Duitsers ervan overtuigen dat de opgepakte Buysaert niet het spilfiguur was achter het sluikblad. De teksten werden ditmaal geschreven door Maurice Prues, de directeur van het Journal d’Anvers en redactiesecretaris van het liberale Le Matin. De stencilmachine werd uit voorzorg opnieuw verhuisd naar de Handschoenmarkt bij Louis Pighinin, een amateurfotograaf van clandestiene oorlogsbeelden. De laatste nummers rolden hier van de pers vooraleer in september 1942 werd besloten de handdoek voorgoed in de ring te gooien. Hun plan om de Duitsers te misleiden was mislukt. Verschillende leden waren namelijk gearresteerd, waaronder ook Fernand Riquier en zijn echtgenote Joanna Leemans.
De clandestiene pers was een gevaarlijk bedrijf die een aanzienlijke tol eiste. Emile Janssens en zijn zoon Paul, Fernand Riquier en Frans De Hondt overlijden in het concentratiekamp Gross-Rosen. August Champy komt om in Mittelbau-Dora. Jan Verhaeghe, Carlo Buysaert en Henri Busscher overleven de oorlog en keren in 1945 terug naar Antwerpen.
- “Geheime pers tijdens de Tweede Wereldoorlog: Collectie sluikpers en vlugschriften”. Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. https://consciencebibliotheek.be/nl/pagina/clandestiene-pers-wo-ii, geraadpleegd op 27.02.2024.
- Van Den Broeck, Karl. 'Nergens was er zo veel sluikpers als in België' – De Morgen (14.01.2013), p 21.
- De Prins, Gert. Sluikpers. Antwerpen, 1940-1944. 2004.
- Raadpleeg de krant online: https://warpress.cegesoma.be/n...
