Deze oorlogsgouverneur van Luxemburg is tussen 1936-1941 adept van Hendrik De Man maar komt vanaf 1942 volledig in de invloedssfeer van Léon Degrelle en Rex. Hij vertegenwoordigt een radicale vorm van bestuurlijke collaboratie maar toch raakt hij niet betrokken bij zware repressieve acties zodat zijn naoorlogse straf relatief licht uitvalt.
Jacques Dewez wordt geboren in Sint-Gillis op 20 november 1911. Hij wordt doctor in de rechten in 1935. Tussen 1935 en 1943 is hij ingeschreven als advocaat bij de balie van Brussel.
Hij volgt voor de bezetting een nogal bijzonder politiek parcours. Hij komt oorspronkelijk uit de Katholieke beweging en is lid van de Front Catholiques des Jeunes. In 1936 maakt hij een opvallende bocht door onder impuls van Hendrik de Man lid te worden van de socialistische BWP. We kunnen hem ideologisch dus wellicht als een ‘De Manist’ bestempelen. Hij is vooral bezig met de vorming en opleiding van de arbeidersjeugd binnen de Centres d’Éducation ouvrière. Later is hij journalist voor het socialistische tijdschrift ‘Leiding’ (1939-1940). Hij neemt als reserveofficier bij het derde regiment Carabiniers (Karabijnschutters)-Wielrijders deel aan de achttdiendaagse veldtocht. Hij wordt krijgsgevangene genomen en komt vrij op 11 juni 1940.
In 1940 hoopt Dewez op een vorming van een regering onder Hendrik De Man. Hij speelt geen actieve politieke rol, maarzet zich naar eigen zeggen op de kaart door zijn contact met Gerard Romsée die hij zou kennen uit zijn oude Leuvense netwerk.. Hij lijkt ook vrij goede contact te ontwikkelen met het collaborerende Rex, hoewel hij geen lid wordt van de partij. Op 19 mei 1943 wordt hij benoemd tot arrondissementscommissaris van Nijvel. Als arrondissementscommissaris, uit hij zich als voorstander van de zogenaamde ‘administratieve rechtsmacht’. Waarschijnlijk mede daarom, steunt Romsée zijn daaropvolgende benoeming, op 1 mei 1944, tot gouverneur van de provincie Luxemburg. In deze provincie staat de partij Rex het zwakst en na het ontslag van gouverneur René Greindl staat een gewillige vervanger niet meteen klaar. Dewez wordt benoemd met steun van Rex : ondanks het feit dat hij geen lid is, wordt hij wel als een Rex-kandidaat beschouwd. In de aanloop van zijn benoeming, distancieert Dewez zich nochtans van Rex en het VNV. Hij vindt het niet verstandig dat de bezetter gebruikmaakt van marginale collaborerende partijen zonder legitimiteit. Hij lijkt nog in 1943 voorstander van een soort autoritair nationaal Belgisch project, maar is tegelijk realistisch en pleit ervoor eerst ‘de nationale orde’ te herstellen.
In 1944 zullen ook nog vier rexisten benoemd worden in de bestendige deputatie van Luxemburg (Albert Thiry uit Saint-Mard, Jules Lardinois (een advocaat uit La Roche), Nicolas Muller uit Arlon (en lid van het Deutsches Sprachverein) en Henri-Jean Joseph Parmentier (een landbouwer uit Hour)). Niettemin zal Rex nauwelijks kunnen doordringen in het provinciale bestuur en de lokale besturen van deze provincie : de lokale basis ontbreekt.
Als gouverneur toont Dewez zich een hardliner. Er zijn twee ‘bezwarende’ feiten die ook een belangrijke rol zullen spelen in zijn naoorlogse proces. Ten eerste klaagt Dewez in februari en maart 1944 bij de Duitse Kreiskommandantur over de lakse houding van het Nijvelse parket in de bestraffing van het verzet en oppositie. Naar aanleiding daarvan wordt de procureur des konings van Nijvel bij de bezetter ontboden en worden bij huiszoekingen in het Justitiepaleis van Nijvel tal van parketdossiers in beslag genomen. De Brusselse procureur-generaal Charles Collard zal een formeel protest indienen over dit incident. Ten tweede heeft Dewez de hand in de veroordelingen van negen landbouwers door het Duitse Krijgsgerecht wegens ontduiking van voedselreglementen. Dewez blijft ook de administratieve rechtsmacht steunen en neemt deel aan Rexistische evenementen. Hij geeft in 1944 ook illegale Duitse bevelen door, zoals die over het bewaken van Duitse transporten en het graven van Duitse verdedigingswerken. Hij laat in juni-juli 1944 de burgemeesters arbeiders opvorderen voor bepaalde werken, zonder te vermelden dat het om Duitse militaire werken ging (loopgraven).
Hij zet zijn opvallende, wat paradoxale ideologische parcours voort. Hij volgt Degrelle in diens snelle radicalisering na 1943 en wordt zelfs een soort vertrouwensfiguur. Door zijn uitgesproken collaboratiehouding, wordt Dewez in 1943 een doelwit. Hij wordt bewaakt door Rexistische milities en hij dreigt met executies van gijzelaars als hem iets zou overkomen. Toch blijven grote incidenten uit en hij raakt niet direct betrokken bij zware repressieve acties.
Als gouverneur is hij betrokken bij de voorbereidingen van de evacuatie en de ordehandhaving door Rexisten bij een geallieerde inval. Na de bevrijding volgt hij de Duitse legers op hun terugtocht. Tijdens het Ardennenoffensiefbehoorde hij tot de kern rond Degrelle, die een nieuw collaborerend bestuur in Wallonië voorbereidt. Hij wordt aangehouden in juni 1945 bij het oversteken van de grens.
Dewez wordt na de bezetting door de Krijgsraad van Luik op 31 mei 1946 tot twintig jaar dwangarbeid veroordeeld (bevestigd bij arrest in beroep door het Krijgshof). Vooral de aangifte van de parketmagistraten van Nijvel wordt hem hierbij zwaar aangerekend. Zijn straf wordt via een genademaatregel beperkt, waarmee (zoals vaker) ook de sociale en familiale achtergrond sterk meespeelde.
Nico WOUTERS, Oorlogsburgemeesters 40-44. Lokaal bestuur en collaboratie in België, Tielt, 2004.
Nico WOUTERS, De Führerstaat. Overheid en Collaboratie in België (1940-1944), Lannoo, Tielt, 2006.
