De sleutel om écht te leren uit het verleden

Dat houdt het federale parlement in elk geval niet tegen om mee op de herdenkingskar te springen. Begin april werd een resolutie gestemd over herinneringseducatie en burgerschapsvorming rond het Belgische verzet tijdens WO II. De grote vraag blijft: wat levert dit concreet op, en wordt het meer dan windowdressing naast een overheidsbeleid dat op vele vlakken toch haaks staat op de inhoud van de aangenomen resolutie.

Dergelijke initiatieven zijn niet nieuw.

In 1957 bestond het eisenprogramma van de ‘actie-raad van de Weerstand’ uit: de officiële herdenking van 8 mei, een nationale raad voor de opvoeding tot staatsburgerschap en een instelling voor het opstellen van de geschiedenis van de oorlog en de weerstand.

De Belgische overheid had al jarenlang gefaald om een duurzaam beleid uit te stippelen voor de geschiedenis van (en de betekenisverlening aan) de Tweede Wereldoorlog. Daar moest verandering in komen. Pas in 1967 kwam er een volwaardig onderzoekscentrum voor de studie naar de Tweede Wereldoorlog, vandaag het CegeSoma. Dat vandaag een federale regering, met uitgerekend een Vlaams-nationalistische premier, aan de slag gaat met een resolutie die volledig in lijn ligt met hun eisen hadden de oud-verzetsmannen wellicht nooit geloofd.

Er is een lange weg afgelegd, en de debatten in het parlement overstijgen de clichés over verzet en collaboratie. Toch blijven kritische vragen noodzakelijk, voor deze oproep om “de bevordering van de democratische waarden, vrede en ontwikkeling van de burgerzin” wordt geconcretiseerd.

Want kan herdenking losstaan van het breder gevoerde beleid, in een tijd waar we omgeven worden door oorlogsretoriek? De slogan ‘80 jaar vrede’ wringt. Hoe valt deze resolutie te rijmen met militaire investeringen? Wat betekent vrede als een premier weigert een internationaal geseinde oorlogsmisdadiger te arresteren?

In het parlement lijkt het herdenken vooral een doel op zich. Eén lid spreekt letterlijk over het devoir de mémoire. Maar die slogan is intussen uitgehold. Voor wie herdenken we, en waartoe moet al die herinnering dienen? We leven in een superdiverse samenleving, waarvan de collectieve burgerzin enkel gevoed kan worden door aandacht voor de meerstemmigheid van het verleden. Wat betekent een nationale herdenking voor wie vandaag vlucht voor oorlog en hier amper welkom is? 

 laten we een kat een kat noemen: welk onderzoek vergezelt de herdenking terwijl diezelfde overheid de bevoegde instellingen dood bespaart? Het Rijksarchief lijdt onder chronische onderfinanciering. Te weinig middelen en te weinig personeel hypothekeren de toegang tot de bronnen. Enkel daar ligt nochtans de sleutel om écht te leren uit het verleden, en om te weten wát je eigenlijk herdenkt. 

Uit het concrete beleid van de regering, die zegt te willen inzetten op de herdenking van het verleden, spreekt een minachting voor de instellingen die ons nationaal geheugen huisvesten. Dat ondermijnt bij voorbaat enige duurzame invulling van onze herinneringscultuur.