Instelling : Historische Huizen Gent
Collectie : Tentoonstelling "Gekleurd verleden. Familie in oorlog"
Auteursrecht : Historische Huizen Gent
Webcaptie : “Pff, ik raak uitgekeken op die vier muren hier. Ik wist niet dat ge zo gevangen kon zijn in uw eigen huis. Uw eigen slaapkamer zelfs. Ik weet dat wel dat dat voor mijn eigen goed is. Ik heb ook de verhalen gehoord over meisjes die worden verkracht of kaalgeschoren. En ons moeder is natuurlijk ongerust. Maar ik vind dat oneerlijk. Wat hebben die meisjes nu verkeerd gedaan? Wat heb ik verkeerd gedaan om mij hier thuis te moeten verstoppen uit schrik dat ze mij komen halen? Ik weet dat de Dietse Meisjesscharen een slechte naam heeft gekregen maar het is toch niet eerlijk dat we ineens allemaal misdadigers zijn hé?"
Rika Demoen is zestien jaar wanneer de oorlog uitbreekt. Als oudste van zeven kinderen blijft ze thuis in Roeselare om haar moeder te helpen. Haar vader is een overtuigde flamingant. Tijden de Eerste Wereldoorlog had hij als oorlogsvrijwilliger negatieve ervaringen met de exclusief Franstalige legerleiding. Als een van de eerste leden van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) uit de streek, stuurt hij zijn dochter al voor de oorlog naar de Kerlinnekes, de jeugdorganisatie van het Vlaams Nationaal Vrouwenverbond (VNVV).
Instelling : Historische Huizen Gent
Collectie : Tentoonstelling: "Gekleurd Verleden. Familie in oorlog"
Auteursrecht : Historische Huizen Gent
Webcaptie : “En ik zat bij de Kerlinnekes, een afdeling van het Vlaams Nationaal Vrouwenverbond. En in 1941 zijn we dan met de Dietse Meisjesscharen begonnen. Ik was toen al leidster. En ja, wat doen wij zoal? Wij gaan fietsen, wij gaan op daguitstap, wij geven les over de Vlaamse Beweging en we zingen liedjes, Vlaamse liedjes. Dat vinden we veel mooier dan de Duitse of de Engelse. Allé, ikke toch. Ik kan daar echt van genieten van dat zingen hé."
Rika is bovendien streekleidster van de DMS voor het arrondissement Roeselare-Tielt. Een paar keer per maand gaat ze naar het hoofdkwartier in Brussel om instructies te krijgen van Jetje Claessens, de hoofdleidster van de DMS.
Nadat de verkozen burgemeester van Roeselare in 1940 naar Frankrijk vlucht, draagt de propagandaleider van het VNV en volksvertegenwoordiger Reimond Tollenaere vader Demoen voor als nieuwe burgemeester. Demoen had Tollenaere in 1936 geholpen bij zijn campagne voor de parlementsverkiezingen in de streek. Zo leerde Tollenaere trouwens de tante van Rika kennen met wie hij later is getrouwd.
Als voorstander van een onvoorwaardelijke collaboratie trekt Tollenaere als een van de eerste Vlamingen naar het oostfront. Vader Demoen wil absoluut niet dat een van Rika’s broers naar het oostfront trekt. Volgens Rika is haar vader immers een echte Vlaming en wil hij niets met de Duitsers te maken hebben. Tenzij natuurlijk omdat hij niet anders kan als burgemeester…
Als oorlogsburgemeester beperkt Demoen zijn contacten met de Duitsers effectief tot het strikte minimum. Bovendien stelt hij jonge mensen te werk in de streek om hen te beschermen tegen de verplichte tewerkstelling in Duitsland. De Duitsgezinde DeVlag probeert hem zelfs af te zetten maar dat lukt niet. Volgens Rika is haar vader immers een te goede burgemeester.
Instelling : Historische Huizen Gent
Collectie : Tentoonstelling: "Gekleurd Verleden. Familie in oorlog"
Auteursrecht : Historische Huizen Gent
Webcaptie : “Den oorlog was al bezig toen hij burgemeester is geworden. En hij is altijd eerlijk geweest. Ik deed hier de boodschappen hé. En ik ben soms uren onderweg geweest. Ik moest overal aanschuiven want mijn vader wilde als burgemeester het goeie voorbeeld geven. Iets van de zwarte markt dat kwam bij ons niet binnen. En zie hoe hij wordt beloond. En zijn familie. Hij is gearresteerd en ik zit hier te bibberen van schrik dat ze mij ook komen halen.”
Wanneer vader Demoen na de bevrijding in september 1944 wordt gearresteerd omdat hij oorlogsburgemeester is geweest, is Rika duidelijk verbijsterd. Als VNV-burgemeester zou hij de bevolking immers hebben geholpen doorheen de moeilijke bezettingstijd terwijl anderen aan de zijlijn bleven staan.
De historische realiteit is op zijn minst genuanceerder. VNV-burgemeesters zijn dankzij de actieve en totalitaire machtsgreep van het VNV echte lokale leiders met grote individuele bevoegdheden. Aanvankelijk stellen de meesten zich politiek erg radicaal op in nauwe samenwerking met de bezetter. Pas vanaf 1943, wanneer de oorlogskansen van de Duitsers keren, zouden velen onder hen gematigder optreden.
Rika is ervan overtuigd dat het milieu waarin ze opgroeit een afspiegeling is van de rest van Vlaanderen. Haar getuigenis is een mooi voorbeeld van de vergoelijkende beeldvorming van de Vlaams-nationalistische collaboratie die tot de jaren 1980 dominant was in Vlaanderen. En dat verwrongen beeld is grotendeels te danken aan de naoorlogse repressie. Dat veel VNV-burgemeesters, waaronder Demoen, hun politieke collaboratie weten te combineren met bestuursmaatregelen die door het volk soms als positief worden ervaren, past niet in het zwart-witdenken van de repressie, waar streng en zonder nuance wordt gestraft.
Bovendien hebben lokale gemeenschappen tijdens de bezetting vaak onvoldoende zicht op wat er gebeurt. Vooral de contacten tussen VNV-burgemeesters en de bezetter blijven verborgen. Daarom wordt hun bestraffing door velen als onjuist beschouwd. Ook dat heeft nadien een invloed op het collectieve geheugen in Vlaanderen.
Na de arrestatie van haar vader zit Rika ondergedoken in haar slaapkamer thuis. Haar moeder heeft de verhalen gehoord over Dietse meisjes die worden kaalgeschoren of zelfs verkracht. Uiteindelijk wordt ze in mei 1945 aangehouden en moet een dag na haar eenentwintigste verjaardag voor de krijgsraad verschijnen. Ze krijgt achttien maanden celstraf, waarvan ze er zestien effectief uitzit in Kortrijk, Gent en Brugge. De Vlaamse liederen die Rika bij de Dietse Meisjesscharen zong, kent ze vandaag nog steeds en ontroeren haar nog altijd.
De Wever, Bruno, Martine Van Asch, and Rudi Van Doorslaer, eds. “Getuigenis Rika Demoen.” In Gekleurd Verleden: Familie in Oorlog, 48–55. Tielt: Lannoo, 2010.
Wouters, Nico. “Volk En Staat Één! Oorlogsburgemeesters Tussen Mythe En Realiteit.” In Gekleurd Verleden: Familie in Oorlog, edited by Bruno De Wever, Martine Van Asch, and Rudi Van Doorslaer, 56–62. Tielt: Lannoo, 2010.
.jpg)
