Het bewijs van burgertrouw staat ook bekend als het getuigschrift van burgerdeugd of het certificaat van civisme. Dit attest is na de bevrijding het bewijs voor een ‘juiste’, vaderlandslievende houding tijdens de bezetting. Doorgaans is het de burgemeester of de politiecommissaris die het bewijs aflevert. Bij een gebrek aan burgertrouw leidt de aanvraag tot een weigering, zowel bij grote collaboratie als bij een vermoeden van Duitsgezindheid. Veroordeelden, personen die hun rechten verliezen, maar ook loutere verdachten krijgen bijgevolg geen bewijs.
Voor zowel overheidsdiensten als private werkgevers is het bewijs van burgertrouw een voorwaarde voor aanwerving. Vanaf 18 juni 1946 functioneren er ook provinciale beroepscommissies, die bestaan uit twee arrondissementscommissarissen en een lid van het verzet.
Als het getuigschrift in 1947 samensmelt met het bewijs van goed gedrag en zeden, verliest het gemeentebestuur zijn rol in de procedure. Vanaf dan verlenen de politiediensten deze bewijzen.
Per aanvraag legt een gemeentedienst een dossier aan. Dit dossier bevat het verzoek en de eindbeslissing. De gemeentediensten nemen een besluit op basis van een verslag van de politie. Het dossier kan ook brieven bevatten van de betrokkene, de advocaat of allerhande getuigenissen van buren of kennissen. Vanaf juli 1947 passen de politiediensten de verleningsprocedure toe voor het bewijs van goed gedrag en zeden.
Wie in beroep wil gaan tegen een weigering van het attest van burgertrouw, dient een verzoekschrift in bij de provinciegouverneur. Dit document komt vooraan in het dossier. Het kan zowel eigenhandig geschreven zijn als opgesteld door een advocaat. Hierin staat waar en wanneer een bewijs van burgertrouw is aangevraagd en wie het weigert af te leveren. In sommige gevallen biedt het document ook een korte schets van de houding tijdens de bezetting.
De gouverneur geeft de zaak vervolgens door aan de provinciale beroepscommissie. Zij baseert zich op de informatie verstrekt door de politiediensten en gaat na waarom het bewijs van burgertrouw is geweigerd. Die briefwisseling is in het dossier te vinden. Op basis van alle ingewonnen inlichtingen neemt de commissie een beslissing. Ze kan rechtstreeks een getuigschrift van burgertrouw afleveren of intrekken. Het dossier bevat een kopie van de beslissing.
De bevoegdheid om de bewijzen van burgertrouw toe te kennen ligt op lokaal niveau. Daardoor zijn de meeste bronnen over dit getuigschrift in de gemeentearchieven te vinden, maar zowel de kwaliteit als de beschikbaarheid van het archiefmateriaal loopt sterk uiteen. Bovendien heeft niet elke stad of gemeente deze bronnen voorhanden. Zeker in de stadsarchieven van Antwerpen, Gent en Namen zijn archieven te raadplegen over de aflevering van bewijzen van burgertrouw aan particulieren.
Wanneer de voorlegging van een bewijs van burgertrouw vereist is om in aanmerking te komen voor een ambt, dienst of voordeel, bevatten de archieven van (overheids)departementen, bijvoorbeeld in personeelsdossiers, ook vaak bewijzen van burgertrouw.
De dossiers van de provinciale beroepscommissies inzake bewijzen van burgertrouw zijn door de provinciale administratie aangemaakte documenten. Ze maken deel uit van het archief van het provinciebestuur of van het arrondissementscommissariaat.
Alhoewel de provinciebesturen sinds 1955 wettelijk verplicht zijn hun historische archieven over te dragen aan het Rijksarchief, is dat niet altijd het geval:
Voor de drie Belgische kantons in het Oosten van het land (Eupen, Malmedy en Sankt Vith), die in mei 1940 door Duitsland werden geannexeerd, vindt men in het archief van het adjunct-arrondissementscommissariaat van Malmedy/Beigeordnetes Bezirkskommissariat Eupen-Malmedy-St. Vith in het Staatsarchiv in Eupen talrijke dossiers i.v.m. de toekenning van de bewijzen van burgertouw en andere aspecten van de epuratie in de Oostkantons.
U wendt zich tot de gewenste lokale of provinciale archiefdienst of het Rijksarchief voor de archieven van de provincies Antwerpen, Oost-Vlaanderen en Brabant om na te gaan welke bronnen er beschikbaar zijn en wat de raadplegingsvoorwaarden zijn. Gezien de persoonlijke aard van het bewijs van burgertrouw is er doorgaans een bijzondere toestemming vereist. Zo moet in het Stadsarchief van Antwerpen de procureur des Konings toestemmen met de inzage van de nog niet-openbare politiearchieven. Omwille van de privacy zijn deze lijsten niet openbaar. Een archivaris kan dan nagaan of er een dossier is. De dossiers van de provinciale beroepscommissie in het Rijksarchief zijn raadpleegbaar na ondertekening van een onderzoeksverklaring die de aanvrager verbindt de privacywetgeving na te leven.
