De term ‘accommodatie’ wijst op aanpassing onder de bezetting en de complexe gedragingen van de meerderheid van de bevolking in de grote grijze zone naast collaboratie en verzet.
De term komt van de Nederlandse historicus Ernst H. Kossmann. Hij wees op de aanpassing en de gehoorzaamheid van Belgische en Nederlandse overheden en bedrijven, die veronderstelden dat verzet onder de Duitse bezetting geen zin had. Dit impliceerde ook het ‘wegkijken’ van bijvoorbeeld de Jodenvervolging. De Zwitserse historicus Philippe Burrin ontwikkelde de term verder voor Vichy-Frankrijk. Hij onderscheidde verschillende (morele) categorieën. Zogenaamde ‘opportunistische accommodatie’ (zoals bedrijven die grote winsten maken) overlapt volgens Burrin met collaboratie.
De term kan gebruikt worden voor elites en bedrijven maar ook voor het gros van de gewone bevolking. Omdat het hier gaat om de mensen die collaboratieen verzet afwijzen, omvat de term ‘accommodatie’ potentieel de overgrote meerderheid van de bevolking. De term kan dus slaan op de bestuurlijke of economische ‘politiek van het minste kwaad’, maar evenzeer op de dagelijkse overlevingsstrategieën op individueel niveau zoals de zoektocht naar voedsel, kleding, verwarming en veiligheid. Overleven onder de bezetting gaat immers gepaard met nieuw gedrag: kleine vergrijpen, geheimhouding, nieuwe sociale relaties, ruilhandel en in het algemeen een cultuur van onderling ‘arrangeren’.
Moreel gesproken is accommodatie altijd ambigu. De overgrote meerderheid van de bevolking wijst collaboratie af, maar kiest feitelijk evenmin voor het verzet. In het dagelijks handelen schikt men zich naar de nieuwe machtsverhoudingen. Zo betekent accommodatie dus ook het accepteren van bepaalde uitwassen van het heersende systeem.
Essentieel is dat het om een dynamische term gaat. Men past zich immers aan een voortdurende wijzigende context aan. De accommodatie verandert dus ook op het moment dat de Duitsers de oorlog beginnen te verliezen.
Gérard-Libois, Jules, and José Gotovitch. L’an 40 : La Belgique Occupée. Bruxelles: CRISP, 1971.
Kossmann, Ernst Heinrich. De Lage Landen 1780 - 1980: Twee Eeuwen Nederland En België. 2: 1914 - 1980. Amsterdam: Elsevier, 1986.
