Algemeen gesproken neemt de historiografie over de Tweede wereldoorlog een trage start in België. We moeten wachten op de oprichting van Het Navorsings- en Studiecentrum voor de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, eind jaren zestig, voor het onderzoek echt van start gaat. Bij de universiteiten oordeelt men dat de periode veel te beladen en te dichtbij is, om een studieobject te zijn. Die afwezigheid van de academische wereld heeft het terrein bijna exclusief aan de getuigen gelaten. Aan de Franstalige kant zijn het oorspronkelijk vooral verzetslieden die van zich laten horen. Aan Vlaamse kant komt er een hele reeks publicaties van oud collaborateurs die zich vooral uitspreken over de repressie. Die wordt voorgesteld als een afrekening van de Belgische staat, met als belangrijkste doel het uitschakelen van de ‘Vlaamse idealisten’. Dat standpunt vindt weerklank in een zekere wetenschappelijke paraliteratuur, waarvan zonder twijfel de eerste Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (1973-1975) het meest gekende voorbeeld is.
In 1982 start op de BRT de uitzending van de reeks De Nieuwe Orde. Die brengt bepaalde aspecten aan het licht over de aansprakelijkheid van de collaboratie die tot dan toe weinig bekend of verborgen waren. De uitzending, die wekelijks om en bij de 800.000 Vlaamse kijkers telt, veroorzaakt een schokgolf omdat de reeks duidelijk de banden aantoont tussen de collaboratie en het nazisme en zijn misdaden.
Men moet toch nog wachten tot 1994 en de publicatie van de doctoraatsthesis van Bruno De Wever, vooraleer het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) duidelijk geïdentificeerd kan worden met een partij die van meet af aan een fascistisch was. Op hetzelfde ogenblijk verschijnt het werk van de Britse historicus Martin Conway – ook het resultaat van een doctoraatsthesis – gewijd aan het rexisme tijdens de oorlog (1994). De studie van de repressie volgt. Meer dan veertig jaar na het pionierswerk van John Gilissen (1951) maakt het werk, gedirigeerd door Luc Huyse (1991), de stand van zaken op over het vraagstuk van de repressie van de collaboratie. In tegenstelling tot het werk van Bruno De Wever (1994) wordt deze laatste studie ook in het Frans uitgebracht. Latere studies interesseren zich niet meer zozeer in de bewegingen en de partijen van de collaboratie. Zij richten hun aandacht wel op de houding van de lokale elites – de houding van de burgemeester (2004) – en de nationale elites – de houding van de Belgische overheid – in verband met de delicate kwestie van de Jodenvervolging in België (2007).
Het tij bleek niet te keren. We beschikken vandaag over talloze studies over de collaboratie, alhoewel het onderwerp nog altijd meer bestudeerd wordt in het Nederlandstalige gebied. De studie van Luc Huyse over de repressie krijgt een vervolg in verschillende doctoraatsthesissen over de toepassing van de wetgeving en de wettelijke gevolgen van de repressiepolitiek. De Franstalige universiteiten wijden ook verschillende studies aan de verschillende vormen van repressie van de collaborateurs.
Ondanks dat verschillende mythes op wetenschappelijk vlak worden doorprikt, blijft er toch een beladen maatschappelijk debat gaande over een politiek gevoelig vraagstuk.
Colignon, Alain, and José Gotovitch. “Du Sang, de La Sueur, de l’encre.” Jours de Paix, 2001, 101–26.
Maerten, Fabrice. “L’historiographie de La Résistance Belge : À La Recherche de La Patrie Perdue.” In Faire l’histoire de La Résistance, edited by Laurent Douzou, 257–76. Rennes: Presses universitaires de Rennes, 2010.
Benvindo, Bruno, and Chantal Kesteloot. “Témoins, Historiens, Etats : Mémoires de La Seconde Guerre Mondiale En Belgique.” In Images Des Comportements Sous l’Occupation. Mémoires, Transmission, Idées Reçues, by Jacqueline Sainclivier, Jean-Marie Guillon, and Pierre Laborie, 93–111. Rennes, 2016.
