Dit “politiek verzetscomité” opgericht in bezet België in de zomer van 1942, geeft de regering in Londen de beschikking over betrouwbare informatie over de algemene toestand in België om zich zo goed mogelijk voor te bereiden op een reorganisatie van de samenleving na de bevrijding.
In januari 1942 vertrouwt de katholiek Antoine Delfosse, de enige minister in functie in de lente van 1940 die in België was gebleven, een bericht voor de Belgische regering in London toe aan zijn vriend, advocaat Nicolas Monami toen die naar Engeland vertrok. In dit bericht vraagt Delfosse de regering om haar mandataris te mogen worden in het bezette land en in die hoedanigheid geautorisereerd politiek advies te mogen geven en namens de regering begrotingsuitgaven te mogen doen. Eerste Minister Hubert Pierlot geeft hem een gunstig antwoord via Nicolas Monami, die geparachuteerd wordt in mei 1942. Op die manier wil Pierlot over een betrouwbare bron in het land beschikken naast het comité dat sinds midden mei geleid wordt door de gouverneur van de Société Générale, Alexandre Galopin . Zijn economisch beleid van het minste kwaad, in een voor de geallieerden steeds gunstiger wordend klimaat, begint de Belgische regering namelijk meer en meer te ergeren. Maar Antoine Delfosse heeft nauwelijks de tijd gehad om de contouren van een nieuwe structuur uit te tekenen als hij naar Londen moet vluchten omdat hij zich meer en meer bedreigd voelt na de arrestatie van Monami op 23 juni 1942.
De nieuwe organisatie, eerst ‘Comité national’, maar al vlug ‘Comité Gilles’ genoemd naar zijn codenaam, verzamelt na het vertrek van Delfosse eerst vijf en na de herfst van 1942 zeven leden uit de economische, juridische en politieke kringen die het land besturen. Het zijn, in alfabetische volgorde: de oud- kabinetschef van Antoine Delfosse, Jacques Basyn, de katholieke Vlaamse senator Edgard De Bruyn, de jurist en professor aan de Katholieke Universiteit Leuven Charles De Visscher, de socialistische Vlaamse senator Herman Vos en de auditeur-generaal bij het Militair Gerechtshof en professor aan de ULB, Walter Ganshof van der Meersch. Na de herfst van 1942 sluiten ook de industrieel en Vlaams katholiek politicus Léon Bekaert en de Luikse industrieel Jules Delruelle aan. Wanneer Ganshof, met een dreigende arrestatie boven het hoofd, het land moet verlaten in juni 1943 en naar Londen vlucht, wordt hij vervangen door Willy Loppens, raadsheer bij het Hof van Beroep in Brussel.
Deze mannen, hoofdzakelijk katholieken , kiezen Charles De Visscher als voorzitter. Deze laatste en enkele van de leden waaronder waarschijnlijk Jules Delruelle, Walter Ganshof van der Meersch en vervolgens zijn opvolger Willy Loppens, verantwoordelijk voor de contacten met Londen, vormen de permanente kern van het comité. Léon Bekaert speelt een speciale rol als schakel tussen het Comité Gilles en het comité Galopin waar hij eveneens deel van uit maakt. Daarnaast is Charles De Visscher regelmatig in contact met Alexandre Galopin. Tenslotte figureren een reeks persoonlijkheden uit de economische, juridische en de verzetswereld als informanten.
Het Comité Gilles geniet van bij het begin het vertrouwen van Londen, met name dankzij Antoine Delfosse , die vanaf zijn aankomst in Londen in oktober 1942 minister van Justitie, Nationale Voorlichting en Propaganda is geworden. Het comité is daarom de aangewezen gesprekspartner van de regering Pierlot in bezet België. Zijn missie is tweeledig : het informeren van de regering over de politieke, economische en sociale toestand van het land om haar te helpen in het nemen van beslissingen omtrent het verloop van de oorlog en het herstel van het land onmiddellijk na de oorlog (monetaire hervorming, repressie van de collaboratie, benoeming van hoge ambtenaren) en het ontvangen van militaire, economische en politieke informatie over de ontwikkeling van de vijandelijkheden en van richtlijnen in verband met de door de regering toevertrouwde taken. Het Comité Gilles is betrokken bij het verschaffen van financiële steun aan ondergedoken Joden en werkweigeraars alsook bij de missie van de geparachuteerde agent François De Kinder bedoeld om in januari 1944 het contact te herstellen tussen de regering en koning Leopold III. Bovendien wordt het comité ook verzocht om te bemiddelen tussen het Onafhankelijkheidsfronten het toekomstige Geheim Leger gezien de gespannen sfeer tussen deze beide organisaties. Tenslotte is het via dit kanaal dat regelmatig economische rapporten van de hand van Alexandre Galopin overgemaakt worden aan de regering en dit tot hij door collaborateurs vermoord wordt op 28 februari 1944.
Omdat het comité de hoeksteen is voor de contacten van de regering Pierlot wordt de band met Londen verzekerd door de inlichtingsdiensten Zéro en vooral Clarence die hun telegraaf- en postsysteem ter beschikking stellen van het Comité Gilles. Dit proces wordt vergemakkelijkt door het lidmaatschap van Jules Delruelle bij Clarence en dat van Walter Ganshof van der Meersch bij Zéro. De naar Engeland verzonden rapporten bereiken de Secret Intelligence Service, de Britse inlichtingendienst, en wat uitsluitend betrekking heeft op de Belgische autoriteiten, Hubert Pierlot, Antoine Delfosse en, vanaf zijn aankomst in Engeland, Walter Ganshof van der Meersch die Hoog Commissaris voor ’s Lands Veiligheid geworden is. Omgekeerd worden informatie of vragen van de Belgische regering overgemaakt aan Charles De Visscher en vooral aan Willy Loppens die de spil van het comité blijkt te zijn na het vertrek van Ganshof naar Londen.
De activiteiten van het comité gaan zonder enige belemmering door tot aan de bevrijding. Dat alle leden op 2 december 1944 uitgenodigd worden op een receptie ten huize Hubert Pierlot getuigt van de grote appreciatie van de Belgische regering in Londen.
Ganshof van der Meersch, Walter, “Charles De Visscher”, in Annuaire de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, 1981, p. 115-166 et spécialement p. 149-153.
Grosbois, Thierry, Pierlot 1930-1950, Bruxelles, Racine, 2007, p. 267-271.
Strubbe, Fernand, Geheime oorlog 40/45. De Inlichtings- en Actiediensten in België, Tielt, Lannoo, 1992, p. 261-263.]
Van Crombrugge, Yaëlle, Les espions Zéro dans l’ombre du pouvoir 1940-1944, Bruxelles, Racine, 2013, p. 97-102.
Verhoeyen, Etienne, België bezet 1940-1944. Een synthese, Brussel, BRTN-Instructieve Omroep, 1993, p. 350-352]
