Afhankelijk van de ernst kan elke vorm van collaboratie na de oorlog tot een terdoodveroordeling leiden. In de praktijk spreken de militaire rechtbanken het ongeveer 2.940 keer uit. Bij meer dan de helft gaat het om vonnissen bij verstek, personen die niet op hun proces aanwezig zijn. Een deel daarvan is op de vlucht voor het gerecht, maar sommigen geraken door overmacht niet tijdig terug of zijn overleden zonder dat het in België is geweten. Wie wel in de rechtszaal is, rest na het definitieve verdict enkel nog de mogelijkheid van genade.
Voor de oorlog zet de toepassing van dit vorstelijk voorrecht bijna elke doodstraf om in een levenslange gevangenisstraf, maar tussen 1944 en 1950 sterven 242 mensen aan de executiepaal. In 237 gevallen legt het vuurpeloton aan op Belgische collaborateurs. Vier onder hen zijn vrouwen en een kleine meerderheid is Franstalig (56 procent). De meeste geëxecuteerden hebben rechtstreeks of onrechtstreeks bloed aan de handen, door verklikking of regelrechte moorden en mishandelingen.
Er is niettemin een duidelijke evolutie in de genadeverlening. Wie vroeg een terdoodveroordeling krijgt, heeft minder kans op genade dan later. Tijdens de eerste twee jaren na de bevrijding stelt België bijvoorbeeld een twintigtal eenvoudige wapendragers terecht. Niet veel later komt deze categorie er vanaf met een straf van amper twintig jaar. Omgekeerd ontlopen verschillende collaboratieleiders en daders van ernstige misdrijven hun executie omdat ze pas laat voor het gerecht verschijnen. Ze hebben geluk als België vanaf 1950 beslist terug elke doodstraf om te zetten in levenslang. Uiteindelijk verlaten de meesten vanaf eind jaren vijftig zelfs stelselmatig de gevangenis.
Aerts, Koen. “De Kroon Ontbloot. Genadeverlening Bij de Doodstraf Tijdens de Zuiveringen Na de Tweede Wereldoorlog.” Cahiers d’Histoire Du Temps Présent/Bijdragen Tot de Eigentijdse Geschiedenis, no. 17 (2006): 15–47.
Aerts, Koen. “La Peine de Mort Dans La Belgique d’après-Guerre: Un Sacrifice Symbolique (1944-1950) ?” Histoire et Mesure 13, no. 1 (2008): 191–204.
Vanhaelewyn, Mathieu. De Laatste Salvo’s: Het Verhaal van de 242 Vergeten Executies in België (1944-1950). Gent: Borgerhoff & Lamberigts, 2016.
