Auteursrechten : Rechten voorbehouden
Originele legende : Eupen
Weblegende : Groep soldaten van de Wehrmacht in Eupen. Het gebied van de drie kantons Eupen, Malmedy en Sankt-Vith, samen met tien Belgische gemeenten, wordt op 18 mei 1940 door Duitsland aangehecht. De gemeenschap wordt bestuurd naar Duits model.
Februari 1945, Heinrich wordt opgepakt vlakbij Moeskroen. Hij draagt nog een Duits militair uniform, aangezien hij net is teruggekeerd van het oostfront. Hij heeft er twee jaar lang de Sovjets bekampt aan de zijde van andere Belgen die dienst hadden genomen in de Wehrmacht.
Hij wordt vrij snel overgebracht naar een interneringskamp vlakbij zijn woonplaats: Verviers. Hij vindt er een groot aantal van zijn onfortuinlijke makkers terug zoals Albert, Joseph, Wilhelm of Conrad…
Wat de rijkswachter die hem heeft opgepakt echter niet weet, is dat Heinrich “onder dwang” is toegetreden tot de Wehrmacht. In 1940 voegt Hitler de Oostkantons bij het IIIe Reich. In 1943 wordt Heinrich, die de Duitse nationaliteit heeft sinds 1941, gedwongen om toe te treden tot het Duitse leger.
In het kader van de repressie, zoals de Belgische staat die ten uitvoer bracht, is Heinrich een uitzonderlijk geval. Maar in de Oostkantons lopen er duizenden lotgenoten rond die deel hebben uitgemaakt van het Duitse leger. In vergelijking met de totale Belgische bevolking wordt er dus een groter deel van de bevolking uit de Oostkantons in interneringskampen opgesloten.
Auteursrechten : Rechten voorbehouden
Originele legende : Eupen
Weblegende : Groep soldaten van de Wehrmacht in Eupen. Het gebied van de drie kantons Eupen, Makmedy en Sankt-Vith, samen met tien Belgische gemeenten, wordt op 18 mei 1940 door Duitsland aangehecht. De gemeenschap wordt bestuurd naar Duits model.
Wat is een interneringskamp?
Het zijn centra die overal in het land worden opgezet om mensen te interneren die verdacht worden van collaboratie. De burgemeesters krijgen de opdracht om verdachten te laten oppakken en in de best mogelijke omstandigheden onder te brengen in centra. In totaal worden er 170 interneringscentra uit de grond gestampt en worden er 70.000 personen geïnterneerd. Het is naar één van dergelijke centra dat Heinrich wordt overgebracht: het kamp van Verviers.
Het traject van de geïnterneerden
Collectie : Wynants
Auteursrechten : Wynants
Originele legende : Centre de rapatriement - Verviers
Collectie : Wynants
Auteursrechten : Wynants
Originele legende : Centrum voor repatriëring - Verviers
Weblegende :
In Verviers worden diegenen die verdacht worden van collaboratie aanvankelijk thuis opgepakt door het lokale verzet en dit zodra de Duitsers de benen hebben genomen. Dergelijke arrestaties gaan soms met het nodige geweld gepaard. In een tweede fase, nadat de Amerikanen het gezag in Verviers hebben overgenomen, wordt de stad een zenuwcentrum waar vluchtelingen in afzonderlijke groepen worden onderverdeeld. Een centrum voor displaced persons wordt ingericht in het ’Institut Sainte Claire’. Verdachten die zich tussen de vluchtelingen hebben gemengd worden er opgepakt en overgebracht naar het interneringskamp van Verviers dat zijn deuren opent in september 1944.
Auteursrechten : Familie Brüll
Weblegende : Groep Hitlerjugend in Eupen in 1940. Als gevolg van de annexatie van de Oostkantons door Duitslaand, wordt de Hitlerjugend de enige officiële jeugdbeweging.
Waarom worden ze opgepakt?
De meerderheid van de geïnterneerden worden opgepakt omdat ze banden hebben onderhouden met de vijand, wat concreet betekent dat ze met Duitsers zijn omgegaan, hetzij in de private, publieke of professionele sfeer. Deze vage aanklacht maakt dat heel wat mensen worden geïnterneerd die simpelweg contact hebben gehad met de bezetter.
Heinrich S. heeft de wapens tegen België opgenomen. Heinrich heeft zijn dienstplicht in België vervuld, maar werd in 1939 niet onder de wapens geroepen omdat hij door een blessure ongeschikt werd bevonden. Desondanks wordt hij, als inwoner van de door de Duitsers ingelijfde Oostkantons, in 1943 opgenomen binnen de rangen van de Wehrmacht. Hij wordt nabij Moeskroen opgepakt in februari 1945.
De geïnterneerde verdachten worden eveneens aangehouden voor vormen van politieke of economische collaboratie of omdat het buitenlanders zijn.
Conrad S. is een typevoorbeeld van een geïnterneerde in Verviers. Conrad is 22 jaar en landbouwer in de streek rond Eupen. Hij wordt aangehouden wegens wapendracht tegen België en wordt een maand geïnterneerd in Verviers.
Instelling : CegeSoma
Collectie : Algoet
Auteursrechten : Rechten Voorbehouden
Originele legende : Reportage Algoet 23.I.1945. St-Vith na de herovering door de Amerikanen. [Foto Serv. Belge Information - Film Division] [gecensureerd 28/1/1945] [Belgian Military Mission - Civil Affairs]
Weblegende : De slag van de Ardennen eist veel menselijke slachtoffers en richt veel materiële schade aan in het Oosten van België. De Belgische fotograaf Raphaël Algoet volgt het Amerikaanse leger en legt deze desolate scènes voor de eeuwigheid vast. Hier, Sankt-Vith, januari 1945.
Het dagelijks leven
Volgens de administratieve archieven wordt het interneringskamp van Verviers op een correcte manier beheerd. Toch is de situatie ter plaatse eerder chaotisch. De communicatiekanalen en toevoerwegen liggen in puin door de Slag om de Ardennen. Uit angst voor bombardementen moeten er zelfs geïnterneerden worden overgebracht naar Aalst. Alle interneringscentra in de regio lopen gevaar. In maart 1945 eindigt de Slag en worden de geïnterneerden opnieuw overgebracht naar hun respectievelijke centra.
De geïnterneerden krijgen op een correcte manier te eten van een vereniging, l’Œuvre de la bouchée de pain, en kunnen eveneens aanvullende voedselpakketten ontvangen. Medische zorgen worden verstrekt door de arts van de gevangenis van Verviers en verpleegsters van het Rode Kruis die de arts bijstaan tijdens de dagelijkse controles. De geïnterneerden mogen één keer per maand een bad nemen in de gebouwen van de gevangenis; zonder meer een vorm van luxe in de bevrijdingsdagen.
Overdracht of vrijlating?
Om het centrum te mogen verlaten, moet de geïnterneerde eerst worden vrijgelaten of overgedragen worden aan een ander interneringscentrum. Een overdracht maakt het mogelijk om de betrokkenen dichter bij huis te interneren.
De behandeling van de dossiers van geïnterneerden wordt in een eerste fase overgelaten aan de krijgsauditeur van Verviers. Het is op zijn initiatief dat Conrad en Albert op vrije voeten worden gesteld in juni 1945. Om het werk sneller te laten verlopen, worden algauw raadgevende commissies opgericht. Die brengen een advies uit omtrent de voorlopige invrijheidstelling, wat toelaat om de betrokkene opnieuw te interneren, mochten er nieuwe elementen in zijn dossier opduiken.
Een aantal bevoorrechte geïnterneerden worden bij ministerieel besluit vrijgelaten.
Instelling : Rijksarchief, Luik
Collectie : Fonds de la prison de Verviers, Archives du centre d'internement de Verviers
Originele legende : Zonder originele legende
Weblegende : Pleidooi voor de voorwaardelijke invrijheidsstelling van Nikolaus Brüll, tijdens de oorlog verplicht te werk gesteld. Een voorwaardelijke invrijheidsstelling samen met een huisarrest geeft de mogelijkheid om de persoon snel opnieuw gevangen te nemen, indien er nieuwe belastende feiten opduiken.
De bijzonderheden van het interneringskamp van Verviers
Auteursrechten : Rechten Voorbehouden
Originele legende : Zonder originele legende
Weblegende : Groep Hitlerjugend in de streek van Eupen. Als gevolg van de annexatie van de Oostkantons door Duitslaand, wordt de Hitlerjugend de enige officiële jeugdbeweging.
In hoofdzaak bevolkt door mensen die afkomstig zijn uit de Oostkantons
Net als Heinrich en Conrad, en bijna de helft van de geïnterneerden in Verviers, is Albert B. afkomstig uit de Oostkantons. Duitstaligen en nazi’s worden nogal makkelijk door elkaar gehaald. Op die manier wordt Albert dus opgepakt omdat hij “afkomstig is uit de herwonnen kantons”. Hij zal 80 dagen later worden vrijgelaten, nadat uit zijn dossier duidelijk is gebleken dat hem geen enkele vorm van collaboratie ten laste kan worden gelegd. Dit voorbeeld toont duidelijk aan dat de inwoners van Eupen-Malmedy, louter op basis van hun afkomst het onderwerp kunnen uitmaken van een aanhouding en internering. In een eerste fase wordt er geen enkel onderscheid gemaakt tussen de verschillende inwoners die afkomstig zijn uit de Oostkantons.
Heinrich, Albert, en ongeveer 25 procent van de lokale bevolking komen met de repressie in aanraking; voor het hele grondgebied gaat het om 4,15 procent. Uiteindelijk zal 2,41 procent van de bevolking van de Oostkantons een veroordeling wegens collaboratie oplopen, een aantal dat vier keer hoger ligt dan in de rest van het land.
Waarom een repressie van een dergelijke omvang?
De situatie in de Oostkantons is eerder uitzonderlijk, aangezien Eupen, Malmedy en Sankt-Vith bij Duitsland werden aangehecht in 1941. Deze annexatie betekent dat de inwoners van nationaliteit veranderen en Duitsers worden. Het vertaalt zich ook in 7.000 leden van de NSDAP op een bevolking van 63.000 inwoners. De Hitlerjugend en een nationaalsocialistische vrouwenorganisatie kennen vergelijkbare ledenaantallen. Een van de belangrijkste gevolgen van de nationaliteitsverandering is echter dat de jonge mannen dienst moeten nemen in het Duitse leger.
Bij aanvang van de repressie, worden de Oostkantons op gelijke voet geplaats met de rest van het Belgische grondgebied. Pas na verloop van enkele maanden worden specifieke maatregelen getroffen. Het gaat dan met name om een andere houding ten aanzien van diegenen die “gedwongen” werden om dienst te nemen in de Wehrmacht.
Auteursrechten : Familie Brüll
Weblegende : Nikolaus Brüll in april 1944 in het militair hospitaal van Praag. Hij wordt ingeschreven bij de Wehrmacht als gevolg van het decreet dat de Duitse nationaliteit verleent aan de inwoners van de Oostkantons. Tijdens de oorlog wordt zijn been afgezet in het ziekenhuis van Praag. Bij het einde van het conflict, wordt hij opgesloten in het interneringskamp in Verviers. Hij wordt definitief vrijgelaten in oktober 1946.
Auteursrechten : Familie Brüll
Weblegende : Nikolaus Brüll (rechts) is ingeschreven in de Wehrmacht in oktober 1941, als gevolg van het decreet dat Duitse nationaliteit toekent aan alle inwoners van de Oostkantons. Bij het einde van het conflict, wordt hij opgesloten in het interneringskamp in Verviers. Hij wordt definitief vrijgelaten in oktober 1946.
Een bijzondere repressie?
De repressie wordt op een specifieke manier ingevuld. Nagenoeg alle families komen ermee in aanraking. Naast de militaire veroordelingen, worden er ook burgerlijke sancties uitgesproken, zoals het verlies van burgerlijke en politieke rechten. Na de oorlog krimpt het electoraat met 42 procent in vergelijking met 1939. Toch mag het beeld van de “gedwongen indiensttreding” het bestaan van collaboratie in de Oostkantons niet aan het oog onttrekken.
Bibliografie
Gotovitch, José, et Chantal Kesteloot, Collaboration, répression : un passé qui résiste, Bruxelles: Labor, 2002.
Lejeune, Carlo. Die Säuberung. Vol. Hysterie, Wiedereingliederung, Assimilierung. 3 vols. Büllingen: ZVS-Edition Lexis Verlag, 2007.
Brüll, Christoph. “L’identité Des Belges Germanophones Est Une Non-Identité : Quelques Réflexions à Propos de Publications Récentes Sur l’histoire de La Communauté Germanophone de Belgique.” Cahier d’Histoire Du Temps Présent 21 (2009).
Roberti-Lintermans, Margaux. “Le Centre d’internement Pour
Inciviques de Verviers (Septembre 1944-Novembre 1945). Contribution à La
Répression Des Collaborations Dans Les Cantons de l’Est.” MA Thesis,
Université catholique de Louvain, 2015.
