De Tweede Wereldoorlog blijft door onze herinneringen waren. België wordt regelmatig opgeschud door polemieken, die ons weinig over het verleden leren, maar meer over de gefragmenteerde en meervoudige manier waarop de Belgische maatschappij – of Belgische maatschappijen – die periode bekijkt (bekijken). Elk heeft “zijn eigen” oorlog beleefd en herinnert het op zijn eigen manier.
De impact van de eerste Wereldoorlog maakt de Belgische context nog ingewikkelder. Tijdens het interbellum is de vaderlandslievende Belgische herinnering sterker in de Franstalige omgeving. In de Nederlandstalige regio brengt men aan de IJzertoren hulde aan de Vlaamse soldaten die aan het front stierven. Ze worden er meer als slachtoffer van het Franstalige Belgische oppercommando beschouwd, dan van de vijand. De vraag van een groot deel van de Vlaamse Beweging om amnestie voor de oude activisten, wordt geweigerd door de patriottische francofone milieus. Dat draagt ook bij tot deze versnippering van herinneringen. Het is dus niet verwonderlijk dat we vaststellen dat de Tweede Wereldoorlog dit fenomeen versterkt.
Vanaf 1944-1945 zullen deze herinneringen die met elkaar in conflict zijn, zich verder verankeren. De Vlaamse Beweging, in diskrediet gebracht door de oorlog, zal zich verder wentelen in een slachtofferrol. Het is niet zozeer het engagement in de collaboratie dat benadrukt wordt, maar wel de politiek van repressie. En die wordt als anti-Vlaams en overdreven gepercipieerd. Aan Franstalige kant, zal men het verzet benadrukken, en de werkelijkheid en het belang van de collaboratie in Wallonië verzwijgen. De context van de Koningskwestie zal deze problematiek nog doorkruisen, en tevens de kloof tussen Franstaligen en Nederlandstaligen vergroten. Twee plaatsen belichamen deze kloof: het concentratiekamp Breendonk voor de herinnering aan het verzet en de IJzertoren voor de herinnering aan de collaboratie.
Geleidelijk aan zullen de Katholieke Vlamingen en de Vlaamse nationalisten amnestie-eisen formuleren die zullen botsen op een botte weigering van de Franstaligen maar ook van de verzetsverenigingen in Vlaanderen.
Bij de wederopstanding van extreemrechts en de crisis van de unitaire Belgische staat, ruimen de patriottische herinneringen stilaan plaats voor een herinnering die gefocust is op het engagement tegen het fascisme en voor de democratie. Deze verscheurde herinneringen gaan gepaard met controverses en polemieken over de amnestiekwestie, over de rol van sommige personaliteiten tijdens de bezetting, maar ook over de houding van de Belgische autoriteiten. De staatshervorming kent bovendien ook een duidelijk engagement van de federale entiteiten in de herinneringspolitiek.
De diversiteit van de opvattingen en verklaringen over de Tweede Wereldoorlog hebben de hele herinneringsproblematiek permanent actueel gehouden: geen verscheurde herinneringen zonder polemieken, geen polemiek zonder verscheurde herinneringen. Maar België heeft niet alleen het monopolie van een complexe interpretatie van het oorlogsverleden. Ook in andere Europese landen is dit verleden “dat maar niet voorbijgaat” regelmatig het onderwerp van controverse. Het feit zelf dat het nog steeds dergelijke emoties oproept, bewijst dat we nog niet klaar zijn met de Tweede Wereldoorlog.
Benvindo, Bruno, and Chantal Kesteloot. “Témoins, Historiens, Etats : Mémoires de La Seconde Guerre Mondiale En Belgique.” In Images Des Comportements Sous l’Occupation. Mémoires, Transmission, Idées Reçues, by Jacqueline Sainclivier, Jean-Marie Guillon, and Pierre Laborie, 93–111. Rennes, 2016.
Benvindo, Bruno, and Evert Peeters. Les Décombres de La Guerre : Mémoires Belges En Conflit, 1945-2010. Waterloo: Renaissance du Livre, 2012.
Lagrou, Pieter. Mémoire Patriotique et Occupation Nazie. Résistants, Requis et Déportés En Europe Occidentale , 1945-1965. Bruxelles: Complexe, 2003.
